Het is vooral de kiezer die de partijleiders in het nauw drijft tijdens eerste grote debat

‘Meneer Rutte, als het over een jaar nog niet is opgelost, treedt u dan wel af?’ Halverwege het eerste grote tv-debat bij RTL is het Kristie Rongen, een van de gedupeerde ouders uit de toeslagenaffaire, die Mark Rutte voor even stil krijgt. Ze zegt het zelfs letterlijk (‘ik stop u hier even’), als Rutte aan een van zijn vaker gebruikte antwoorden wil beginnen. “Wij zaten als ratten in de val”, aldus Rongen met een trilling in haar stem.

De kop is er af. RTL organiseerde zondagavond de eerste in een reeks tv-debatten, onder leiding van Frits Wester en Jetske Schrijver. Met de verkiezingen nog ver genoeg weg om uitglijders (Klaver over ‘bondscoach Koeman’ of Rutte met ‘kerncentrales in Groningen’) weer goed te kunnen maken, en dichtbij genoeg om met een sterk optreden de campagne een wending te geven.

De RTL-presentatoren krijgen ondersteuning van gewone kiezers, die zich met een filmpje presenteren en vervolgens live in de studio hun vragen stellen. Dat blijkt een gouden greep van de regie, naast het toch vrij voorspelbare verbale steekspel tussen de lijsttrekkers onderling. Sigrid Kaag van D66 staat tegenover een boer, en laat zich uiteindelijk overhalen samen met hem zijn plannen voor het terugdringen van stikstofuitstoot te bestuderen. Wopke Hoekstra van het CDA wordt onder vuur genomen door twee horeca-ondernemers, die hem nog even fijntjes herinneren aan zijn Thialf-filmpje. Het echtpaar moet een deel van de verkregen noodsteun terugbetalen omdat ze in hun café in Voorburg afhaalmaaltijden zijn gaan maken. ‘Superfrustrerend’, aldus Hoekstra met het zweet op de lip, “ik zeg u heel eerlijk, we hebben heel veel geld vrijgemaakt, maar lossen niet alles op”. 

Geert Wilders krijgt een eigenaresse van een couscousbar tegenover zich die volgens het verkiezingsprogramma van zijn PVV niet mag stemmen, omdat ze twee paspoorten heeft. Ze belanden in een felle discussie over de sharia, waarbij de vrouw Wilders vraagt of hij ‘soms ineens ook theoloog’ is. Ook Wilders krijgt een uitnodiging om verder te praten, die hij accepteert ‘maar dan wel zonder de couscous’.

Rutte nog altijd zenuwachtig

Vooraf hadden de zes lijsttrekkers druk geoefend, ingelezen of nog even gewandeld met de hond. Premier Rutte zei van Geert Wilders geleerd te hebben niet te veel in te studeren. “Een debat loopt toch altijd anders dan je denkt.” Volgens Ruttes vriend Jort Kelder, een van de gastcommentatoren in de studio, is de ervaren premier nog altijd zenuwachtig voor dit soort debatten.

Net als in het radiodebat van afgelopen vrijdag is Rutte met zijn corona-aanpak (en een met veel gel getemd coronakapsel) de te kloppen man. Uitdagers Wilders, Hoekstra, Kaag, Lilian Marijnissen (SP) en Jesse Klaver (GroenLinks) zijn gekozen op basis van de huidige zetelgrootte in de Tweede Kamer en de prognoses van de peilingwijzer. Lijsttrekker Lilianne Ploumen van de PvdA viste daarom achter het net, met 9 Kamerzetels, ook al peilt de PvdA op dit moment hoger dan SP en GroenLinks.

Voor Hoekstra en Kaag was het hun eerste grote tv-debat. Kaag gaat het goed af, al belandt zij vaak in een discussie met Wilders, bijvoorbeeld als die zwarte piet opbrengt bij een stelling over meer etnische diversiteit in het kabinet. Hoekstra gaat niet rechtstreeks de confrontatie met Rutte aan, maar zoekt wel Wilders op ( ‘U heeft recht op uw eigen mening, maar niet op uw eigen feiten’). Wanneer hij toch een poging waagt en een uitspraak van Rutte ‘ongeloofwaardig’ noemt, grijpt Marijnissen in. “Wat we nu zien is twee rechtse heren, die ook nog eens enorm op elkaar lijken, die kibbelen over wie de rekening mag schrijven. Als we het aan hen overlaten, komt het dus niet goed.”

De stellingen over klimaat, economie, diversiteit en corona leveren verder geen verrassende gezichtspunten op, of het moet zijn dat alle partijen de rekening van de coronacrisis vooral bij de hoogste inkomens willen leggen, ook de VVD. Volgens Klaver is dat in strijd met het wat de VVD in haar verkiezingsprogramma (en in het Kieskompas) zegt. Ook naar aanleiding van de stelling over kernenergie botst hij fel met Rutte. “U liegt als u stelt dat kerncentrales helpen bij het halen van de klimaatdoelen van Parijs.” Klaver zegt dat de bouw daarvan minstens dertig jaar duurt.

Wat er na bijna twee uur aan verkiezingsdebat blijft hangen, zijn toch de emoties van de ‘gewone’ vragenstellers en de manier waarop zij de confrontatie aangaan met de lijsttrekkers. Die zorgt voor de echte spanning op de avond.

Lees ook:

De online verkiezingscampagne wordt platter én dieper (en professioneler)

Nu de verkiezingscampagnes bijna 100 procent online moeten verlopen, is de vraag: gaat dat opnieuw  voor verrassingen zorgen, zoals vier jaar geleden?