Ruttes tegenstanders vestigen al hun hoop op de debatten

De peilingen kunnen nog zo slecht zijn, de vooruitzichten nog zo somber, het verkiezingsdebat blijft tot het bittere einde de laatste strohalm van partijen in nood. Daar kan het gebeuren: de miraculeuze wederopstanding.

Met het Radio 1 debat vrijdag en het RTL-debat zondag voor de deur zal ook Diederik Samsom weer van stal worden gehaald als talisman van elke lijsttrekker met hoop op een comeback. De PvdA-leider liet in 2012 bij het RTL-debat zien dat politieke sprookjes bestaan. Na dat ene geslaagde debat begon Samsom aan een gestage opmars die hem bijna in het Torentje bracht. 

In mindere mate heeft ook het NPO Radio1-debat al eens voor een plotwending gezorgd. In 2006 wist CDA-premier Jan-Peter Balkenende zijn grote rivaal Wouter Bos in de verdrukking te krijgen door hem als een weifelaar af te schilderen. ‘U draait en bent niet eerlijk', was de quote die in de dagen na het debat eindeloos werd herhaald. Bos maakte het erger door zich te beklagen over de aanval. Het CDA zette hem vervolgens ook nog eens weg als ‘lichtgeraakt'. 

Het RTL- en ook Radio1-debat zijn vooral belangrijk, omdat ze ruim voor de verkiezingen van 17 maart plaatsvinden. Tijd is onontbeerlijk om de dynamiek van een campagne echt te veranderen. Dat bleek ook in 2012. In de krantenverslagen van die avond ging het nog vooral over de harde aanvallen van Geert Wilders (PVV), pas in de dagen daarna verschoof de aandacht naar Samsom en werd hij in allerlei praatprogramma's tot grote winnaar van het debat uitgeroepen.

Het CDA mocht destijds helemaal niet deelnemen aan het debat en partijcoryfee Hans Hillen blikte jaren later nog enigszins verbolgen terug. ‘Samsom kreeg door dat debat ineens gelijk in alles. Hij had gelijk omdat hij had gewonnen en omdat hij gelijk had, had hij ook de rest van de campagne gelijk.’

Mogen de achtervolgers van Mark Rutte nu hopen op een vergelijkbare game changer? Bij het radiodebat vrijdag zal dat niet meevallen. Met dertien deelnemende partijen wordt het al een hele klus om überhaupt op te vallen. De lijsttrekkers debatteren steeds in groepjes van drie en een partij als de PvdA heeft dan ook nog eens pech. Lilianne Ploumen mag het niet opnemen tegen Rutte, terwijl een confrontatie met de koploper de meeste kans biedt op een spraakmakend moment. 

Het debat dat op de rol staat tussen Rutte, Wilders en Wopke Hoekstra (CDA) over ‘Nederland na de crisis’ lijkt vrijdag nog het meest veelbelovend. Twee dagen later treffen die drie lijsttrekkers elkaar  opnieuw tijdens het RTL-debat in Amsterdam. Sigrid Kaag (D66), Jesse Klaver (GroenLinks) en Lilian Marijnissen (SP) zijn de overige partijleiders die mogen aanschuiven.

De zes deelnemers zullen allemaal hopen op het Samsom-effect, maar het tegenovergestelde gebeurt vaker: een debat kan wat slecht is nóg slechter maken. Vier jaar geleden mocht PvdA-lijsttrekker Lodewijk Asscher tot zijn vreugde op het laatste moment toch nog deelnemen aan het RTL-debat, maar het liep uit op een deceptie. Na een onwennig optreden zakte Asscher verder weg richting een historisch slechte uitslag.

Dit keer zullen veel ogen gericht zijn op Hoekstra, Kaag en Marijnissen die voor het eerst lijsttrekker zijn bij verkiezingen. Zeker Hoekstra en Kaag hebben amper ervaring met tv-debatten. Als zij de hoge verwachtingen niet waarmaken, kan ook het enthousiasme en de energie snel uit hun campagne verdwijnen. 

Forum-leider Thierry Baudet ervoer eerder hoe verraderlijk een debat kan zijn. Voor de Europese verkiezingen in 2019 werd hij uitgedaagd tot een directe confrontatie met premier Rutte. Aanvankelijk leek dat goed uit te pakken, maar wat uiteindelijk vooral bleef hangen was Baudets curieuze vraag aan Rutte: ‘Wanneer heeft u voor het laatst gehuild?’ De VVD was er na afloop van overtuigd dat het debat Baudet definitief had ontmaskerd als 'rare snuiter'.   

De druk op de lijsttrekkers om geen fouten te maken, zal nu nog groter zijn dan voorheen. De debatten zijn crucialer dan ooit, omdat partijen door de alles overheersende coronacrisis de grootste moeite hebben om de aandacht van kiezers te krijgen. De debatten bieden een zeldzame kans op daar verandering in te brengen. Een lijsttrekker met aspiraties moet vrijdag of zondag zijn slag slaan.