Direct naar artikelinhoud
AnalyseCoronaprotest

Waarom Nederland zo hard protesteert (en België niet)

Rellen in Eindhoven.Beeld EPA

Waarom liep dit weekend het coronaprotest in Nederland uit de hand? En waarom is er bij ons veel minder weerstand? Al blijken er nu ook enkele Belgen betrokken bij de rellen in Nederland.

Politiezone Lanaken-Maasmechelen heeft één minderjarige herenigd met zijn ouders, nadat die was opgepakt net over de grens, in het Nederlandse Stein. Of er ook meerderjarige Belgen zijn opgepakt, is niet duidelijk. De Nederlandse politiewoordvoerders willen daar geen informatie over geven.

De politiezone in Belgisch-Limburg onderzoekt ook een bericht op sociale media waarin is opgeroepen om komend weekend in Maasmechelen keet te schoppen. ‘Heel MM (Maasmechelen) in opstand!’

In Nederland kwamen dit weekend in verschillende steden burgers op straat om te protesteren tegen de coronamaatregelen. Het begon zaterdag in Stein en Urk, het vissersdorpje dat berucht is om rellende jongeren en zijn anti-autoritaire mentaliteit. In Urk werd een testlocatie in brand gestoken en de beveiliger van een NOS-ploeg mishandeld. 

Zondag verspreidde het protest én het geweld zich over de rest van Nederland. In Amsterdam arresteerde de politie 170 mensen, in Eindhoven 55. Vooral in die laatste stad liep het verkeerd. Relschoppers gooiden ruiten in,  plunderden winkels en staken een auto van spoorwegbeheerder ProRail in brand. 

‘Op weg naar burgeroorlog’

In Enschede werd een ziekenhuis aangevallen. “Die mensen in het ziekenhuis werken zich het snot voor de ogen om mensen gezond te houden”, zei premier Mark Rutte. Eindhovens burgemeester Jo Jorritsma vreest dat “als het zo verder gaat, we op weg zijn naar een burgeroorlog”.

Volgens criminoloog Henk Ferwerda, directeur van onderzoeksbureau Beke, waren de rellen ‘on-Hollands’. Tien jaar geleden onderzocht hij het fenomeen ‘rellen om te rellen’. Daarin definieerde hij drie soorten onlusten. 

Massa-gestuurde rellen, die ontstaan uit demonstraties met activisten; afspraak-gestuurde rellen, waarbij bijvoorbeeld hooligans met elkaar op de vuist gaan; en tot slot incident-gestuurde rellen, zoals na een overlijden bij een politie-interventie. 

“Dit weekend ging om een combinatie van de drie types”, zegt Ferwerda. “Virusontkenners gingen, tegen het demonstratieverbod in, samen zogezegd een kop koffie drinken en kregen van de politie een uur om te vertrekken. Vervolgens sprongen daar weer andere groepen op: rechts-radicalen, hooligans, jongeren. Zij gebruiken die demonstraties als een podium om met de politie te vechten.”

Even flink losgaan

Het maakt het voor de politie moeilijk om een onderscheid te maken tussen wie komt om te rellen en wie een koffietje komt drinken. “Wat bezielt deze mensen?”, vroeg premier Rutte zich af. 

Ferwerda en geweldssocioloog Don Weenink (Universiteit van Amsterdam) moeten niet lang nadenken: de kick. “De oude confrontaties tussen politie en hooligans bestaan nog amper, maar die groepen zijn er nog wel”, zegt Weenink. “Nu konden ze even flink losgaan. Om daar met honderd te staan geeft een bepaalde energie en het lijkt erop dat de politie voor hen een legitieme vijand is.”

Dat is in België nu ook niet zo onherkenbaar. Denk maar aan het uit de hand gelopen Black Lives Matter-protest vorig voorjaar, of de rellen na de herdenking voor Ibrahima, die overleed na een politie-arrestatie.

Los van de relschoppers klinkt er in Nederland toch ook luider protest tegen de coronamaatregelen, ook al zijn ze niet per se strenger. Nederlanders mogen bijvoorbeeld nog bezoek ontvangen, maar de nieuwe avondklok begint er wel al om 9 uur ’s avonds, en vooral die was kop van Jut, ook al houden Nederlanders zich over het algemeen zeer goed aan die avondklok.

Ruimte voor twijfel

In tegenstelling tot bij ons ging in Nederland een stevig parlementair debat vooraf aan de avondklok. Dat leidde tot een politieke ruilhandel, waarbij linkse partijen een inperking van het vliegverkeer konden bedingen en de avondklok van halfnegen naar negen uur verschoof. NRC noemde compromissen “de kern van politiek, maar niet van crisisbestrijding”.

“Elke maatregel leidt tot discussie en parlementair debat”, zegt Weenink. “Dat laat ruimte voor twijfel en kritiek.”

Al maandenlang enten er enkele Nederlanders op sociale media zich met succes op die twijfel, zoals de #ikdoenietmeermee-campagne van artieste Famke Louise, of Lange Frans, wiens YouTube-profiel verdween wegens nepnieuws. Lange Frans doet ongestoord voort op andere platforms.

‘Ongehoord Nederland’, het kanaal van Arnold Karskens, publiceerde dit voorjaar een video met 28 onjuiste en onbewezen uitspraken over het coronavirus. En de Nederlandse Defensie houdt de site van radio- en tv-presentator Robert Jensen in de gaten om de verspreiding van desinformatie te volgen.

Viruswaanzin

Ook in Vlaanderen bestaat er nepnieuws, een antivaxlobby en complotdenkers die zich groeperen, bijvoorbeeld onder het banier Viruswaanzin, maar het is allemaal kleinschaliger.   

“Er is geen vergelijkend onderzoek, maar je ziet dat Nederland complotdenkers heeft die een netwerk vormen”, zegt hoofddocent journalistiek en mediastudies Ike Picone (VUB). “Ze staan online met elkaar in contact en versterken elkaars boodschap, door elkaar uit te nodigen. Een aantal van hen heeft voldoende volgers om voor een onlinediscussie te zorgen, waarin volgers weer nieuwe complotdenkers ontdekken.”

Die versnippering van het medialandschap door sociale media en de echokamers die zo ontstaan, zijn een wereldwijd fenomeen. Maar zoals met veel digitale kwesties loopt Nederland wellicht voor op ons land. “Spill-over naar Vlaanderen is zeker niet uit te sluiten”, zegt Picone.