‘De reus die opstaat, is groter dan de vorige. Ingrijpen is nodig’: Marc Van Ranst en Geert Molenberghs

Heren professoren, de Britse variant is los. Het ziet er dus niet zo goed uit.

Geert Molenberghs: (biostatisticus aan de KULeuven en de UHasselt) “Absoluut. Tot nu toe spraken we over het aantal gevallen. Nu spreken we al in percentages. De Britse variant maakt momenteel naar schatting 25 procent uit van de besmettingen in ons land. Een cijfer weliswaar gebaseerd op steekproeven. Zowel het labo in Leuven als in Luik komen tot dit resultaat, al kan er nog wat speling op zitten. Combineer dit gegeven met de cijfers die omhoog gaan — aantal besmettingen, ziekenhuisopnames en zelfs de mortaliteit — plus de ‘vroege indicatoren’ zoals verontrustende signalen van huisartsen op het terrein. Tel daarbij ook nog al die uitbraken in scholen, woonzorgcentra en ziekenhuizen. Dan is er maar een besluit: de tekenen zijn niet gunstig.”

Marc Van Ranst: (viroloog KULeuven) “We hebben momenteel eigenlijk drie epidemieën. Om te beginnen die met de ‘normale’ stam, met de ‘normale’ overdraagbaarheid. Die hadden we min of meer onder controle met de huidige maatregelen en die stam blijft verminderen. De twee andere epidemieën zijn de varianten, de Britse en de Zuid-Afrikaanse. Beide zijn mee gebracht door reizen naar het buitenland. Dat hadden we liever niet gehad en het was te vermijden geweest indien we niet gereisd hadden, zoals de virologen al maanden vroegen. De Zuid-Afrikaanse zit voorlopig enkel in Oostende. De Britse is overal en wint nu inderdaad duidelijk terrein.”

Over de besmettelijkheid van die Britse variant kan je alles lezen: 50 à 70 procent,  30 à 50 procent of 30 procent besmettelijker. Weten jullie hoeveel het nu juist is?

Marc Van Ranst: “Het eerlijkste antwoord is dat het hondsmoeilijk is om daar — zeker in het begin — een cijfer op te plakken. De waarheid zal ergens in het midden liggen.”

Geert Molenberghs: “Als je de verschillende studies samen legt, kom je afgerond op ongeveer een derde.”

Dat is minder dan wat eerst werd gezegd. Goed nieuws?

Marc Van Ranst: “Nee. De Britse variant is gewoon meer overdraagbaar. Zelfs met een klein percentage meer zal het nog de dominante stam worden.”

Geert Molenberghs: “Moest het maar paar procent zijn, dan kan je zeggen van wel. Maar een derde meer is een forse verhoging. We hebben in Engeland en Ierland gezien dat deze variant het zeer snel kan overnemen.”

Maar de Ieren en Engelsen sprongen toen zeer los om met pub- en familiebezoek. Wij niet. Wij hebben redelijk strenge maatregelen. Maatregelen die ons naar een aanvaardbaar niveau gebracht hebben en daar tot nu toe hielden.

Marc Van Ranst: “De maatregelen die we momenteel hebben, volstonden inderdaad om de ‘normale” stam onder controle te houden. Op de andere varianten zal hun impact minder zijn.”

Dus willen we de zaak niet uit de hand zien lopen, dan kunnen we niet anders dan nu...

Geert Molenberghs: “.... Ingrijpen. Dat is de juiste manier om er naar te kijken. We moeten nu niet meteen het allerzwaarste geschut bovenhalen en iedereen in volledige lockdown plaatsen. Maar je moet kijken naar de netwerken waar er vandaag nog verspreiding kan gebeuren. Ik zou bijvoorbeeld toch eens nadenken — Frank Vandenbroucke heeft er naar verwezen in De Zevende Dag — of alles in het schoolsysteem en in de naschoolse activiteiten, zoals sport en jeugdbeweging, kan blijven doorgaan zoals nu. Kinderen op de lagere school mogen naschools eigenlijk bijna alles. Voor de categorie 12-18 is bijna niks mogelijk. Moeten we dat niet herbekijken? Het geheel reduceren, maar wel voor alle jongeren veilige buitenactiviteiten mogelijk maken. Zij het beperkt en in vaste bubbels.”

Waarom daar ingrijpen? Is de Britse variant dan toch besmettelijker bij kinderen?

Marc Van Ranst: “Het is besmettelijker bij iedereen. Dus ook bij kinderen.”

Geert Molenberghs: “Het gevoel is altijd een beetje geweest dat het virus zich bij kinderen op de lagere school niet verspreidde. Dat was wat optimistisch. Het deed dat natuurlijk wel, alleen veel minder. Maar een besmettelijker variant als de Britse is al wat je nodig hebt om ook daar netwerken van verspreiding aan te leggen. Dat zien we nu duidelijk gebeuren.”

Marc Van Ranst: “Op een bepaald moment kom je zo boven een drempel die het redelijke overschrijdt. En dan ga je dingen moeten doen. Zoals bijvoorbeeld mondmaskers verplichten op de lagere school.”

Geert Molenberghs: “Over mondmaskers op de lagere school — voor alle duidelijkheid: de GEMS had het enkel over het vijfde en zesde leerjaar — is veel discussie geweest en er is geen eenduidig advies gekomen. Goed, stel dat we ingrijpen op de naschoolse activiteiten en vaststellen dat dit niet voldoende is. Dan moeten we de vraag durven stellen — ik ga ze vandaag niet beantwoorden — of we die bijkomende ‘laag’ van mondmaskers in de lagere school nog proberen. Doen we dat niet, dan moeten we nadien misschien een algemene schoolsluiting overwegen. Het is een zeer gevoelig debat met veel betrokken partijen. Maar de overweging moet wel gemaakt worden. En snel. Mensen vragen dan een bewijs dat het mondmasker op de lagere school werkt om de Britse variant tegen te houden. Kan ik niet leveren. Want overal waar hij veel circuleert — Ierland, Engeland en zelfs Nederland — zijn de scholen toe. Als wij het niet doen, gaan we het nooit weten. En dan speelt het asymmetrische risicoprincipe. Je kan het invoeren en vaststellen dat het onvoldoende is. Dan moet je nog ingrijpender maatregelen nemen, maar heb je het toch geprobeerd. Omgekeerd, als het zou werken en je doet het niet, dan richt je veel meer schade aan.”

Waar kunnen we nog winst boeken?

Geert Molenberghs: “Door de maatregelen die er nu zijn heel te goed volgen. Het zijn schijfjes Zwitserse kaas. Er zitten gaten in. Maar hoe meer van die schijfjes je tegen elkaar zet, hoe groter de kans dat je er niet kan doorkijken. Het stilleggen van het reizen is belangrijk. Het clustermanagement ook. Dat gebeurt nu wel. We schrikken er niet voor terug om een hele schoolgemeenschap of een paar wijken te testen. Plus hier en daar wat ingrijpen waar er nog veel contacten zijn, ook in de werksfeer.”

Marc Van Ranst: “Dit zijn de mogelijkheden. De beslissingen moeten door de politiek genomen worden. Ik merk bij deze regering een bereidheid om kort op de bal te spelen. Maar er moet nog altijd een consensus gevonden worden. Tussen verschillende partijen. Tussen verschillende landsdelen. Het duurt dus soms wat voor er iets beweegt.

Kunnen we met de cijfers van vandaag, plus de 25 procent Britse variant, plus de één derde meer besmettelijkheid en een beleid van niks extra doen exact voorspellen waar we in dat geval uitkomen?

Geert Molenberghs: “Dan gaat het heel snel uit de hand lopen. De “S gene dropout” — niet alleen de Britse variant maar alles waar die fameuze fout ter hoogte van het S-gen op zit — neemt hand over hand toe. Hun reproductiegetal wordt nu ingeschat op 1,5 à 2. De verdubbelingstijd die daarmee samenhangt, zit in de grootteorde van vier dagen. Maar je kan dat niet zomaar extrapoleren naar de totale cijfers, omdat het niet over alle besmettingen gaat, maar slechts over een deel. Wat zeker is, alles wijst er op dat de klassieke variant aan het uitdoven is en dat de “S gene dropout” binnen de kortste keren de zaak overneemt. Eigenlijk zitten we daarmee al aan het begin van een derde golf, zonder dat we zeker zijn dat die zich zal doorzetten. De exponentiële fase is zelfs al op gang aan het komen. Alleen zie je het nog niet zo heel duidelijk, omdat de achteruitgang van de gewone variant een dempend effect heeft op de exponentiële stijging van de nieuwe varianten.”

Vandaar die vaak gehoorde uitspraak dat het nog ‘onder de waterlijn’ zit?

Geert Molenberghs: “De ene reus gaat slapen en de andere reus staat op. En degene die opstaat, is groter dan de vorige. We hebben dat gezien in Ierland. Hun curve was op zeker moment een verticale muur. Nu betert het wat. Maar daar hebben ze weken over gedaan. Als we het weer een paar dagen te lang laten aanslepen — bijvoorbeeld tot onze incidentie 300 of 400 is — gaat het nadien heel pijnlijk zijn.”

Marc Van Ranst: “De virologen zijn ongerust, dat is zeer zeker. Je voelt de derde golf komen. En zoals gezegd, dan gaan we weer verrast worden door exponentialiteit van de curve. En het zal dit keer nog sneller naar boven gaan, door de grotere besmettelijkheid.”

De kappers. Die gaan niet open op 13 februari zeker?

Geert Molenberghs: “De datum die is gegeven, was op voorwaarde dat de cijfers verbeteren tussen nu en dan.”

Marc Van Ranst: “Zonder de Britse en de Zuid-Afrikaanse variant had het gekund. Nu is het totaal niet haalbaar.”

Slotvraag. Ik lees altijd dat vaccineren een race tegen de tijd is. Maar of de vaccins wel werken tegen de Zuid-Afrikaanse variant is niet zeker.

Marc Van Ranst: “Dat is inderdaad een groot gevaar. We moeten dan snel met een ander vaccin kunnen komen. Met de mRNA-technologie is dat niet zo moeilijk. Ik hoop dat de twee firma’s Pfizer en Moderna nu al bezig zijn met vaccins te ontwerpen voor de Zuid-Afrikaanse en de Britse variant en eventueel een mengeling van beide. En daar ook al mensen mee aan het vaccineren zijn, om te kijken of de antilichamen die stammen kunnen neutraliseren.”

Wij hebben veel AstraZeneca en Johnson&Johnson besteld. Dat zijn geen mRNA-vaccins.

Marc Van Ranst: “Voor hen zal dat inderdaad moeilijker zijn. Ik zou van die firma’s ook nog graag iets anders weten. In de klinische trials van hun huidige vaccins zijn er bij gevaccineerde proefpersonen toch nog enkelen besmet geraakt. Weten ze met welke stammen? Er zijn ook trials gedaan in Zuid-Afrika. Was dat daar met de Zuid-Afrikaanse variant? We moeten weten waarom dat vaccin bij enkelen niet gewerkt heeft. Dat is info die we nu echt dringend nodig hebben.”