Poolwervel houdt gemoederen winterliefhebbers bezig

Roel op 12 januari 2021· 18 reacties

null
De laatste weken is de poolwervel regelmatig onderwerp van gesprek. Eerst vooral in ‘het wereldje’ van weerliefhebbers, maar de afgelopen dagen hebben de media het ook opgepikt. Door bijzondere ontwikkelingen in de stratosfeer neemt de kans op streng winterweer bij ons toe, maar wat is hiervan waar?

Wat is de poolwervel?

Op dit moment zijn er interessante dingen gaande in de stratosfeer, de bovenkamer van onze dampkring. Hier bevindt zich de poolwervel. De poolwervel is een zeer krachtig, stationair lagedrukgebied op zo’n 10km hoogte boven de Noordpool. Hierboven zie je een klassiek voorbeeld van de poolwervel, aangegeven met de letter L. Dit lagedrukgebied is gevuld met ijskoude lucht en vormt de motor van het weer op het noordelijk halfrond. De vorm en ligging van het systeem is van invloed op het weer aan de grond, ongeveer 2 tot 3 weken later.

Normaal gesproken is de wervel compact (rond of eivormig), waardoor de kou gevangen blijft boven de Noordpool. De koude lucht kan dan moeilijk wegvloeien naar bijvoorbeeld onze contreien. Omdat de wind rond een lagedrukgebied tegen de wijzers van de klok indraait hebben wij dan ook meestal te maken met een westelijke straalstroom en wind van zee, wat ongunstig is voor liefhebbers van sneeuw en ijs.

Plotselinge opwarming

Daarin komt verandering als de poolwervel van zijn plek komt of, nog gunstiger, gaat splitsen. Het klinkt tegenstrijdig, maar dit gebeurt als de temperatuur in de stratosfeer plotseling sterk stijgt. We spreken dan over een ‘Sudden Stratospheric Warming’ of SSW. Als de poolwervel breekt kan de kou zich gaan uitbreiden naar het zuiden en gaat onze westelijke straalstroom zwabberen. Met een vertraging van 2 tot 3 weken kan het daarna ook aan de grond makkelijker koud worden, bijvoorbeeld doordat de wind uit het noorden of oosten gaat waaien. Dat gebeurde eind februari/begin maart 2018. Toen was het een week lang ijskoud winterweer in bijna heel Europa. Hieronder zie je de splitsing van de poolwervel die hieraan vooraf ging op 11 februari.

11 februari 2018: de poolwervel is gesplitst in twee kernen (L)
11 februari 2018: de poolwervel is gesplitst in twee kernen (L)

Verschuiven of splitsen?

Nu is er weer een stratosferische opwarming geweest, maar de poolwervel is nog intact. Hij leek te splitsen op 4 januari maar dat is niet gelukt. Hij is wel verschoven en ligt nu boven Noord-Europa.

Deze week wordt er een nieuwe poging ondernomen om hem te laten splitsen (rond de 16e januari), maar volgens de huidige berekeningen lijkt ook die splitsing niet te lukken. Bovendien is er sprake van een minder sterke opwarming (SSW), waardoor het de vraag is hoe groot het effect gaat zijn over een paar weken. In de tussentijd hebben we nog te maken met de effecten van de SSW van 4 januari. Het is afwachten hoe heftig die zullen zijn voor ons.

Ook bij een splitsing veel geluk nodig

Er is dus nog veel onduidelijk, maar dat er kansen zijn moge duidelijk zijn. Dat laten ook de ‘normale’ weerkaarten zien. Toch wil ik voor teveel optimisme waken, want de kans op een kou-uitbraak mag de komende weken toenemen, het is nog volstrekt onduidelijk waar op het noordelijk halfrond deze optreedt. Ook bij een uitgesproken SSW en splitsing van de poolwervel als in februari 2018 werd het niet overal op het noordelijk halfrond koud. In Europa wel, maar grote delen van Noord-Amerika hadden juist veel wármer weer dan normaal. Kijk maar naar de temperatuurafwijking ten opzichte van normaal op 28 februari 2018:

null

Het kan bij zo’n SSW dus ook andersom uitpakken, dat de Verenigde Staten de koude vruchten plukken en wij het zachte weer krijgen. Kortom, het is lastig met die stratosferische perikelen. Een SSW moet eerst fatsoenlijk van de grond komen met liefst een splitsing van de poolwervel, en daarna moeten de puzzelstukjes zo vallen dat de kou naar Europa komt en niet naar een andere regio. Schaatsliefhebbers mogen dus nog even duimen.

Bronnen: Climatereanalyzer.org, Hannah E. Attard

Roel
is redacteur en sinds 2009 onze vertrouwde wintersportweerman. In het seizoen schrijft hij dagelijks over sneeuw en achtergronden van de wintersport.

Plaats een reactie

Is het daarom zo koud in Spanje?

Wat een leuk bericht en interessante inkijk in het weer. Dank voor de uitleg!

Is het daarom zo koud in Spanje?

marionmisran op 12 jan 2021 08:41

Dat kan indirect een gevolg zijn geweest ja, maar die kou is redelijk snel gekomen en ook zonder SSW had het koud kunnen worden. Het ligt meestal niet alleen aan de poolwervel.

Weerman, redacteur, skiër, Limburger

Gezien ons beperkte voorspellingsvermogen van een dergelijk ingrijpend fenomeen kan ik niet anders dan respect en ontzag opbrengen voor de natuur.

Helder, leuk uitgelegd! Het zou lekker zijn als we echt weer weer is een tijdje winterweer hebben in Nederland en dat de Gletsjers in de Alpen weer kunnen herstellen.

Helder, leuk uitgelegd! Het zou lekker zijn als we echt weer weer is een tijdje winterweer hebben in Nederland en dat de Gletsjers in de Alpen weer kunnen herstellen.

Boarder@79 op 12 jan 2021 09:36

Het zijn de (warmere seizoenen) dus de lente, zomer en helaas tegenwoordig ook de herfst die maken dat de gletsjers al dan niet krimpen… Ook zegt hevige kou niet meteen veel sneeuw en om gletsjer aan te laten groeien hebben we sneeuw nodig…

Click. Click. Peace

Helder, leuk uitgelegd! Het zou lekker zijn als we echt weer weer is een tijdje winterweer hebben in Nederland en dat de Gletsjers in de Alpen weer kunnen herstellen.

Boarder@79 op 12 jan 2021 09:36

De gletsjers in de Alpen groeien alleen in periodes van ijstijd. De laatste kleine ijstijd is al weer zo’n 170 jaar geleden en sindsdien krimpen de gletsjers. Ik denk niet dat het een voordeel is als we weer een nieuwe (kleine) ijstijd krijgen. Ik denk dat de nadelen groter zijn dan de voordelen.

Born to Ride

Helder, leuk uitgelegd! Het zou lekker zijn als we echt weer weer is een tijdje winterweer hebben in Nederland en dat de Gletsjers in de Alpen weer kunnen herstellen.

Boarder@79 op 12 jan 2021 09:36

Het zijn de (warmere seizoenen) dus de lente, zomer en helaas tegenwoordig ook de herfst die maken dat de gletsjers al dan niet krimpen… Ook zegt hevige kou niet meteen veel sneeuw en om gletsjer aan te laten groeien hebben we sneeuw nodig…

Rogier op 12 jan 2021 09:42

Helder, leuk uitgelegd! Het zou lekker zijn als we echt weer weer is een tijdje winterweer hebben in Nederland en dat de Gletsjers in de Alpen weer kunnen herstellen.

Boarder@79 op 12 jan 2021 09:36

De gletsjers in de Alpen groeien alleen in periodes van ijstijd. De laatste kleine ijstijd is al weer zo’n 170 jaar geleden en sindsdien krimpen de gletsjers. Ik denk niet dat het een voordeel is als we weer een nieuwe (kleine) ijstijd krijgen. Ik denk dat de nadelen groter zijn dan de voordelen.

Matthias123 op 12 jan 2021 09:48

Wishful thinking inderdaad dat de Gletsjers er op vooruit gaan. Als je ziet wat er o.a. op de Noordpool allemaal verdwenen is, staat het er wat dat betreft niet best voor.

herformulering: om de gletschers minder snel te laten verdwijnen hebben we sneeuw nodig.

Net na een winter denk ik wel dat er een deel van de sneeuw migreert naar de ijsmassa, maar dit is ook weer het eerste deel dat wegsmelt in de lente/zomer. Heel, heel tijdelijk groeit de gletscher dus (maar zeker niet op jaarbasis)

Glide on!

Helder, leuk uitgelegd! Het zou lekker zijn als we echt weer weer is een tijdje winterweer hebben in Nederland en dat de Gletsjers in de Alpen weer kunnen herstellen.

Boarder@79 op 12 jan 2021 09:36

De gletsjers in de Alpen groeien alleen in periodes van ijstijd. De laatste kleine ijstijd is al weer zo’n 170 jaar geleden en sindsdien krimpen de gletsjers. Ik denk niet dat het een voordeel is als we weer een nieuwe (kleine) ijstijd krijgen. Ik denk dat de nadelen groter zijn dan de voordelen.

Matthias123 op 12 jan 2021 09:48

Dat is niet helemaal waar. Ook na de Kleine IJstijd waren er periodes van groei, zoals in de jaren 70 na een aantal koele zomers. Dat is terug te lezen in de archieven van de Oostenrijkse Alpenvereniging: https://www.alpenverein.at/portal/museum-archiv/gletschermes…. Uit het gletsjerbericht van 79/80:

null

Helaas voor de gletsjers zijn koele zomers nu net het probleem de laatste decennia.

Weerman, redacteur, skiër, Limburger

“Deze week wordt er een nieuwe poging ondernomen om hem te laten splitsen (rond de 16e januari), maar volgens de huidige berekeningen lijkt ook die splitsing niet te lukken.”

Beste Roel, door wie of wat wordt die poging ondernomen?

“Deze week wordt er een nieuwe poging ondernomen om hem te laten splitsen (rond de 16e januari), maar volgens de huidige berekeningen lijkt ook die splitsing niet te lukken.”

Beste Roel, door wie of wat wordt die poging ondernomen?

Timothy.V op 12 jan 2021 22:06

God, Allah, of het mannetje in de lucht die de wolken en sterren tekent, afhankelijk van wat jouw voorkeur heeft.

I can stick uphill ice, on my saucer...

De Russen natuurlijk…

Helder, leuk uitgelegd! Het zou lekker zijn als we echt weer weer is een tijdje winterweer hebben in Nederland en dat de Gletsjers in de Alpen weer kunnen herstellen.

Boarder@79 op 12 jan 2021 09:36

De gletsjers in de Alpen groeien alleen in periodes van ijstijd. De laatste kleine ijstijd is al weer zo’n 170 jaar geleden en sindsdien krimpen de gletsjers. Ik denk niet dat het een voordeel is als we weer een nieuwe (kleine) ijstijd krijgen. Ik denk dat de nadelen groter zijn dan de voordelen.

Matthias123 op 12 jan 2021 09:48

Dat is niet helemaal waar. Ook na de Kleine IJstijd waren er periodes van groei, zoals in de jaren 70 na een aantal koele zomers. Dat is terug te lezen in de archieven van de Oostenrijkse Alpenvereniging: https://www.alpenverein.at/portal/museum-archiv/gletschermes…. Uit het gletsjerbericht van 79/80:

null

Helaas voor de gletsjers zijn koele zomers nu net het probleem de laatste decennia.

Roel op 12 jan 2021 16:30

Als meteoroloog zou je toch moeten weten dat de winter van 1978/1979 een zeer extreme winter was met ook in Nederland zeer veel sneeuw. Grote delen van Nederland sneeuwden in en ook in de Alpen was het een zeer extreme winter. Dat in 79/80 de gletjers dus wat gegroeid zijn is ook niet echt een verrassing na een winter die ver beneden gemiddeld lag qua temperatuur. Voor stabiele langdurige groei heb je dus gewoon een (kleine) ijstijd nodig. Of anders gesteld je hebt een jaargemiddelde flink beneden gemiddeld nodig om gletsjers uberhaupt te laten groeien. Jaargemiddelden ver beneden gemiddeld geeft een hoop zeer nadelige neveneffecten.

Born to Ride

@Matthias123 Dit heeft niks met de winter 78/79 te maken. Veel sneeuw in Nederland wil toch niks zeggen over de Alpen? Sterker nog, daar was de winter sneeuwarm… Zie wederom het gletsjerarchief.

null

De groei begon bovendien niet in 78/79 maar eerder, dus dit argument moet van tafel. En je hebt het nu over een stabiele langdurige groei, terwijl ik slechts jouw bericht corrigeer dat gletsjers alleen groeien in periodes van ijstijd.

Over de nadelige effecten valt ook nog wel te twisten. Je doet alsof we de stijgende trend van 2 graden niet willen tegenwerken, maar meteen willen omdraaien in een sterke afkoeling. Dat is natuurlijk niet zo.

*bericht bewerkt door Roel op 13 jan 2021 10:30

Weerman, redacteur, skiër, Limburger

@Matthias123 Dit heeft niks met de winter 78/79 te maken. Veel sneeuw in Nederland wil toch niks zeggen over de Alpen? Sterker nog, daar was de winter sneeuwarm… Zie wederetsjerarchief.

👍

Sneeuwalarm

Ontvang gratis een sneeuwalarm per e-mail van jouw bestemming in aanloop naar je wintersport vakantie! De meldingen stoppen automatisch na je vakantie.

Plaats een reactie