Direct naar artikelinhoud

Moet ‘barbertje’ Cliteur in Leiden hangen na ophef rond Forum?

De beschuldigingen van antisemitisme aan het adres van Forum voor Democratie veroorzaken consternatie op de Universiteit Leiden. FvD-kopstuk Paul Cliteur is daar een van de bekendste hoogleraren en zijn conservatieve vakgroep wordt al jaren met argusogen bekeken. Onderzoek moet uitwijzen hoe houdbaar zijn positie is.

Paul Cliteur in de Ridderzaal achter Annabel Nanninga.Beeld Hollandse Hoogte / ANP

Toen de 19-jarige tweedejaars Luna (achternaam bij de redactie bekend) afgelopen jaar diverse vakken van de afdeling Encyclopedie van de Rechtsgeleerdheid volgde, bekroop haar een apart gevoel. “Het viel nogal wat medestudenten op dat docenten ons een bepaalde kant op leken te duwen. Ook werd tijdens werkgroepen, als er voorbeelden werden gegeven, snel een islamitische terrorist gebruikt of de islam negatief afgeschilderd.” 

Al snel begrepen Luna en anderen dat diverse docenten van die afdeling sympathiseerden met het gedachtegoed van Forum of daarin actief zijn. Ze beklemtoont het onderwijs zeker niet ondermaats te vinden. “Maar in een vak dat best vormend is voor opvattingen over ‘recht’ is het opmerkelijk dat docenten dan zo duidelijk uit één partij komen,” wijst ze op hoogleraren Paul Cliteur en Afshin Ellian of docenten als Eva Vlaardingerbroek en Raisa Blommestijn.

Politiek activisme

Rechts onderwijs of niet, de afdelingen Encyclopedie van de Rechtsgeleerdheid en Rechtsfilosofie gelden al lang als conservatief bolwerk binnen Nederlands oudste academie. Zo moest ‘het gangetje’ - zoals de afdeling van Cliteur binnen de faculteit heet - in 2004 worden bewaakt nadat Afshin Ellian na de moord op Theo van Gogh werd bedreigd wegens zijn continue islamkritiek. “Dat imago ten spijt viel een duidelijk politiek activisme er echter nooit te ontwaren,” vertelt Vincent Bongers, journalist bij universiteitsblad Mare.

Dat verandert na 2012 als Baudet bij Cliteur promoveert op zijn dissertatie De Aanval op de Natiestaat, waarin hij de vloer aanveegt met de Europese Unie. Als Baudet in 2015 Forum voor Democratie begint, haalt hij zijn intellectuele leermeester binnen, die hij in NRC ‘een van de scherpste denkers noemt die hij ooit heeft ontmoet’. Cliteur is onder meer voorzitter van het wetenschappelijk instituut van de partij en gaat in 2019 als fractievoorzitter voor FvD de Senaat in.

Einstein

De bromance met Baudet en het geflirt met diens gedachtegoed leidt tot toenemende ergernis in en buiten het statige Kamerlingh Onnes Gebouw, waar de Rechtenfaculteit is gevestigd en Albert Einstein ooit nog als gasthoogleraar natuurkunde doceerde. Zeker als meer promovendi en wetenschappers FvD omarmen. “Je kunt gerust zeggen dat veel Leidse wetenschappers kritisch tegenover Cliteur en zijn afdeling staan,” zegt Bongers.

In betere Forum-tijden, vlnr: Thierry Baudet, Theo Hiddema, Derk Jan Eppink, Annabel Nanninga en Paul Cliteur.Beeld Hollandse Hoogte / ANP

De bom barst afgelopen maand als Baudet het verwijt krijgt antisemitische sentimenten binnen de jongerenafdeling van Forum te laten voortwoekeren. Het zorgt voor een totale implosie van de partij, waarbij Baudet vrijwel als enige overblijft. De schade wordt nog groter als diverse bekenden en (voormalige) sympathisanten Baudet op GeenStijl van antisemitische en racistische uitspraken betichten. Onder de klokkenluiders zitten Leidse oud-promovendi van Cliteur, onder wie Machteld Zee.

Trouw

Terwijl de ene na de andere Forum-politicus zich distantieert, blijft Cliteur zijn protegé trouw. In universiteitsblad Mare ontkent hij klachten van oud-promovendi onvoldoende serieus te hebben genomen en noemt hij het GeenStijl-artikel smadelijk. “Ik was er niet bij, ga het zelf met hem uitvechten.” Hij zegt nooit antisemitische opvattingen bij Baudet te hebben ontwaard en werpt zulke opvattingen verre van zich. “Zover ik me kan herinneren is daarvan nooit sprake geweest. Ik kan me wel voorstellen dat hij een provocerende discussiepartner was.”

Het tumult binnen Forum leidt tot consternatie binnen de Leidse universiteit, waar Cliteur altijd met rust is gelaten. Op Twitter vraag historicus Lieke Smits rector magnificus Carel Stolker afstand te nemen van Cliteur. Stolker reageert snel: “Het verwijt van een patroon van antisemitisme rond FvD is uiterst zorgelijk en raakt daarmee ook Paul Cliteur,” twittert hij. “Antisemitisme en racisme, en ook het daarvan niet afstand nemen, zijn totaal maar dan ook totaal onaanvaardbaar. Wordt snel vervolgd.”

Externe commissie

Dat vervolg komt maandag als de Universiteit Leiden laat weten een externe commissie in te stellen die gaat onderzoeken of de beschuldigingen gegrond zijn. Lopende het onderzoek krijgt iedereen bij Rechten een spreekverbod. 

De zaak is precair voor Stolker, die in februari afzwaait: de rector was jarenlang Rechtendecaan, kent Cliteur goed en heeft hem bovendien altijd verdedigd. “Als rector van de universiteit word ik regelmatig aangesproken op bijdragen van Leidse wetenschappers aan het politieke debat,” zei hij begin 2018 in zijn toespraak ter gelegenheid van de dies (verjaardag, red.) van de universiteit. “Over Afshin Ellian, Leo Lucassen, Paul Cliteur of Geerten Waling: moet jij daar niet iets aan doen?” Stolkers antwoord luidde negatief, ook waarschuwde hij voor het gevaar van ‘mainstream denken’ binnen de universiteit: “Laat de bliksem maar inslaan en beheers zijn effecten.”

Niet beheersbaar

Sinds afgelopen week is de bliksem echter ook voor Stolker niet langer beheersbaar. Hij moest wat doen. Tegelijkertijd lijkt het onderzoek een bezweringsformule. “Er is geen enkele aanwijzing dat Cliteur ooit racistische of antisemitische opvattingen verkondigde,” stelt Diederik Boomsma, CDA-raadslid in Amsterdam die bij Cliteurs collega Andreas Kinneging promoveert. Ook is niet de hele Rechtenfaculteit conservatief, stelt Boomsma, hetzelfde geldt zelfs voor Cliteur. “Atheïsme en dierenrechten zijn twee van zijn belangrijkste thema’s. Dat vallen toch moeilijk conservatieve speerpunten te noemen.”

Een hoogleraar die jarenlang met Cliteur samenwerkte zegt eveneens nooit een zweem van onfrisse sympathieën bij hem te hebben opgemerkt. “Ik was het zelden met hem eens, maar ken hem als een loyale, betrouwbare collega. Ik weet zeker dat hij in de verste verte niets heeft met racisme, antisemitisme of nazisme.” Wel verbaast het hem dat Cliteur de politiek inging (‘hij is geen politicus’) en zo achter Baudet blijft staan, zelfs nu die een steeds minder stabiele en consistente indruk maakt.

Niks mis mee

Historicus Miko Flohr, op sociale media zeer kritisch op het Forum-gedachtegoed, betwijfelt of het onderzoek wat zal blootleggen. “Hoewel het me knap chagrijnig maakt dat ik er als wetenschapper constant op aangekeken wordt als mensen bij Encyclopedie of Rechtsfilosofie rare dingen roepen, is er niets mis mee dat er in Leiden een conservatieve club is die conservatieve dingen roept. Binnen een universiteit moet ruimte zijn voor het gehele spectrum aan politieke opvattingen, mits binnen de wet.”

Ook politiek actief zijn is geen punt, stelt Flohr. Tal van Leidse academici doen of deden dat. Neem hoogleraar politieke wetenschappen Ruud Koole, die PvdA-senator is. Of VVD-staatssecretaris Ankie Broekers-Knol die decennia op de Rechtenfaculteit werkte. Stolker zelf schreef dit jaar nota bene mee aan het verkiezingsprogramma van het CDA. “Wat wél kwalijk is: als politieke ideologie te diep doorsijpelt in wat een wetenschapper doet,” stelt Flohr. Verder noemt hij het kwalijk als Cliteur nadrukkelijke signalen van promovendi over Baudet niet serieus nam.

Afvallige

Volgens hoogleraar Publieke Opinie Henri Beunders ligt Cliteur mede onder vuur door wat hij de commercialisering van universiteiten noemt. “Universiteiten reageren tegenwoordig net als Coca-Cola of Facebook. Bij ophef wordt snel gedacht: dit kost klanten, we moeten wat doen.” Hij beklemtoont dat het werk van Cliteur en collega’s al jaren bekend is en onderzocht had kunnen worden.

Beunders ziet veel collega’s en journalisten die Cliteur graag willen ‘cancelen’. “Cliteur was columnist van Buitenhof, geldt als radicaal atheïst, vegetariër, was lijstduwer voor de Partij voor de Dieren, maar is nu betrokken bij Forum voor Democratie. Hij is een afvallige die gestraft moet worden, net als destijds Ayaan Hirsi Ali, die trouwens ook een Leids verleden heeft. Daar doet het me aan denken.”