Experts: scholen moeten jongeren beter door coronatijd loodsen

De Belgische psychiater Dirk de Wachter krijgt aan de lopende band hulpvragen van jongeren die het moeilijk hebben. Hij en psychotherapeut Ard Nieuwenbroek stellen dat er op scholen structureler aandacht moet zijn voor de tegenslagen in het leven van leerlingen. Ze vinden dat scholen niet alleen af en toe een mentoruur moeten gebruiken om over ongeluk te praten, maar ook in andere lessen.

Onder de radar

Kinderen torsen allerlei zorgen met zich mee, die soms hun gehele schoolcarrière onder de radar blijven, stellen ze. Hoewel die zorgen er altijd zijn, worden de problemen door corona groter. Meer jongeren worstelen met tegenslagen; ze kunnen hun opa en oma niet bezoeken, er is stress thuis doordat een ouder zonder werk is gekomen, er overlijden mensen in hun omgeving aan corona.

Nieuwenbroek: “Onderschat niet wat kinderen de klas in meenemen. Dat is kilo’s zwaar. Ze zien het getob, willen het opgelost hebben voor hun ouders, proberen ongezien te helpen. Met praten komt dat naar buiten.”

Volgens De Wachter spreken de onderzoekscijfers voor zich: steeds meer jongeren raken psychisch in de knoop. Het aantal gevallen van suïcide stijgt, net als het drugsgebruik. En de praktijken van therapeuten stromen over. “Alle parameters staan op rood en ik denk dat de wachtlijsten niet alleen door de geestelijke gezondheidszorg moeten worden opgelost, maar door de mensen onder elkaar,” stelt De Wachter.

Praten

Hij roept de jeugd op om over hun problemen te praten − en niet volgens de geijkte kanalen. “Spreek in vertrouwen met elkaar, niet op Facebook met 20.000 volgers. Zoek verbinding, dat kan een geluksgevoel geven dat veel beklijvender is dan samen feesten.”

Het onderwijs zou hierin een sleutelrol moeten vervullen. De Wachter en zijn Nederlandse collega Ard Nieuwenbroek (psychotherapeut en van huis uit onderwijzer) spreken woensdagmiddag op een congres waar ze scholen willen overtuigen van hun visie. Al beseffen ze heus dat de oplossing in deze tijd wat ingewikkelder is. Want door corona raken mensen juist meer geïsoleerd. De Wachter: “We kunnen elkaar moeilijker ondersteunen. Dat is de reden dat we nu vastzitten in het omgaan met ongeluk.”

Wat is het gevolg van deze coronatijd voor jongeren?

De Wachter: “Leerachterstand sowieso. En er dreigen meer mensen dan voorheen uit het sociale weefsel te vallen. Er zijn veel kinderen die hun grootouders verliezen aan corona. Mensen zijn ziek geweest. Gezinsgeweld blijkt toch ook een ernstig probleem. School is een belangrijke factor om weg te zijn van thuis waar mama of papa ruzie maken of dronken rondlopen, maar kinderen konden daar niet heen.”

Nieuwenbroek: “Er zijn ook ouders die hun baan kwijtraken. Die er niet meer tegen kunnen om thuis te werken. Dat nemen deze kinderen ook mee naar school. School is een vrijplaats waar je even los kunt zijn van die spanning, maar dat betekent niet dat die spanning weg is. Om te kunnen leren, moet je je open kunnen stellen, maar dat is niet vanzelfsprekend. Er zijn heel veel kinderen die met zorgen op school komen.”

Zoals?

De Wachter: “Ze zitten thuis, kunnen niet buitenspelen. Opa die is overleden. Oma die in het bejaardentehuis zit en die ze niet mogen bezoeken. De uitvaart met maar dertig mensen. Die kinderen maken dat allemaal mee.”

Nieuwenbroek: “En hoe gaan we dit jaar Kerstmis vieren?”

Kan kinderen zelfs dat al dwars zitten?

Nieuwenbroek: “O, enorm. Enorm. Onderschat niet wat kinderen in de klas meenemen. Dat is kilo’s zwaar. Ze zien het getob, willen het opgelost hebben voor hun ouders, proberen ongezien te helpen. Kinderen willen maar één ding: dat hun ouders gelukkig zijn. Met praten komt dat naar buiten.”

Hoe zijn scholen nu op ongeluk ingericht?

Nieuwenbroek: “Ik zie dat ze daar hard aan werken, maar ik vind het nog veel te incidenteel. Als er geen incident is, wordt er ook niet over gesproken. En dat vind ik jammer. Kinderen die niet spreken vragen soms meer aandacht dan kinderen die wel spreken.”

De Wachter: “Praten brengt soms zaken naar boven die anders een heel schooltraject verborgen waren gebleven. Dat iemand kan zeggen: mijn vader en moeder maken altijd ruzie, gaan nu uit elkaar en ik voel me daar slecht bij. Heel vaak gebeurt het dat kinderen er met niemand over spreken. Dat ze pas later op mijn consult zeggen dat ze zoveel last hadden van die scheiding. Als ze dat wél durven te zeggen, reageert een ander in de klas. O, mijn ouders zijn ook gescheiden. Er begint iemand te wenen in de hoek van de klas. Zo ontstaat er dynamiek.”

Nieuwenbroek: “De uitdaging in het onderwijs is volgens mij dat leraren zich verhouden tot een kind. Dat ze mens-zijn tussen de kinderen.”

De Wachter: “Heel belangrijk is dat op school geen diagnose of psychiater is. Het gebeurt gewoon onder mekaar. De leerkracht is toevallig de volwassen mens die het een beetje kan sturen, maar die is geen therapeut. Het gaat erom dat ze er op een gewone manier over kunnen praten. Mijn vrees is wel dat als alles weer in de gewone routine komt, we doordrammend bezig zijn, consumerend, onnadenkend. Ik wil me over een jaar opnieuw laten ondervragen om te zien waar het dan staat.”

Meneer De Wachter, u zegt: accepteer de lastigheden in het leven. Hoe vindt u dat het de jeugd vergaat in deze coronatijd?

“Ik word om de oren geslagen met vragen van jongeren die het heel moeilijk hebben. Omdat ze niet naar school kunnen, maar ook omdat ze niet naar een festival of allerlei sociale gelegenheden kunnen, niet naar cafés. Er is veel familiair geweld, significant meer dan voorheen. Uit alle onderzoek komt dat alle psychopathologische parameters van angst en depressie, dwang, middelengebruik, suïcidaliteit, significant zijn verhoogd.”

Maar ongeluk hoort nu eenmaal bij het leven, zegt u. Dus dit is toch ook ‘gewoon’ een ongelukkige periode die bij het leven hoort?

De Wachter: “Zeker. Maar als het niet goed met ons gaat, hebben we de ander nodig. Ongeluk is in deze periode moeilijk op te lossen. Als mensen nu, door corona, niemand hebben, is dat moeilijk te dragen.”

Nieuwenbroek: “Een basisschoolleraar heeft een hele creatieve opdracht bedacht. Hij zei: ‘We gaan rond deze sinterklaastijd eens voor elkaar zorgen in deze groep. We gaan er een mooi spel van maken. We gaan lootjes trekken, niet voor een surprise of rijm, maar jij gaat deze week extra zorgen voor de leerling van wie jij de naam trekt.’”

De Wachter: “Dat is inderdaad een mooi voorbeeld van dingen die inspirerend kunnen blijven, ook als die corona voorbij is. Hier kunnen we iets van leren.”

Nieuwenbroek: “Het effect was heel groot. De leerkracht zei: mijn lessen liepen gemakkelijker. Er was smeerolie toegevoegd, de smeerolie van interactie en verantwoordelijkheid dragen voor elkaar. Die kinderen waren constant bezig met de ander.”

Jullie zijn duidelijk geen voorstander van een schoolsluiting.

De Wachter: “Ik ben een absolute tegenstander van schoolsluiting. Maar ik ben ook dokter. Ik ben me bewust van de virale gevaren, ik leg me neer bij wat de experts daarvan vinden. Maar ik wil zoveel mogelijk de scholen openhouden, ja. Zeker voor jonge kinderen.”

Corona lijkt een duurzaam incident te worden.

De Wachter: “Volgens mij brengt corona geen nieuw probleem. Het vergroot problemen die al lang bestonden uit. Het goede is dat ze nu duidelijk worden en dat we er bewuster over nadenken. Ik hoop niet dat we nu blussen, aan crisisopvang doen en alles weer vergeten zodra er een vaccin is. Want spreken over lastigheid, zo mekaar vinden, is essentieel in het leven. Ik deed een uitnodiging aan het onderwijs om daar plaats voor te maken. En misschien kan de coronatijd daar aanleiding voor zijn.”

U zei net dat u zich over een jaar graag weer laat interviewen. Wat hoopt u tegen die tijd dan te zien?

De Wachter: “Dat school een vertrouwensvolle plek kan zijn. Dat de klas een baarmoederlijke sfeer kan hebben waar mensen durven te spreken over wat lastig is. En waar af en toe momenten voor zijn ingebed. Wat goed is, is dat er niet één aparte leerkracht voor wordt aangewezen, maar dat het bij alle vakken wordt ingeweven. Dat moeilijkheden ook nog bespreekbaar zijn op school als de tijd niet meer zo moeilijk lijkt.”

Volgens De Wachter kunnen mensen elkaars hulpverlener zijn, tot op zekere hoogte. Niet alleen op school. “Laten we alstublieft een klein beetje elkaars psychiater zijn. Natuurlijk moet je niet over de zwaarste trauma’s gaan praten met de buurman. Maar over de lastigheid met de andere buurman of uw baas wel. Spreek in vertrouwen met elkaar.”

“Zie dat het heel verbindend kan zijn als je dat vertrouwen geeft. En dat kan een vorm van geluk geven die meer betekent dan het samen vrolijk naar een party gaan. Waar ik niks op tegen heb, hè, echt niet. Maar de ongelukkigheid delen, kan een band creëren tussen mensen die veel duurzamer en betekenisvoller is dan alleen maar vrolijkheid.”