Eindelijk opent het nieuwe vliegveld in Berlijn, maar feestelijk is de stemming niet

Het drama van de luchthaven die maar niet afkwam, is bijna voorbij. Met een vertraging van meer dan acht jaar wordt zaterdag even ten zuiden van Berlijn Flughafen Berlin Brandenburg Willy Brandt, kortweg BER, eindelijk in gebruik genomen.

De uitnodigingen voor de feestelijke opening op 24 mei 2012 waren al verstuurd, toen op het laatste moment ernstige technische gebreken aan het licht kwamen. Het feest moest worden afgeblazen, en de ingebruikname ook.

Omdat er steeds nieuwe problemen in het complexe bouwwerk opdoken, volgde uitstel op uitstel. Vergunningen werden niet verleend, directeuren moesten opstappen, liefst 170.000 kilometer aan kabels moest opnieuw worden gelegd. En zolang alle mankementen niet waren verholpen, lag het glanzende nieuwe gebouw al die jaren ongebruikt te wachten op vliegtuigen en passagiers.

„Voor de achtste keer op rij is de nieuwe luchthaven van Berlijn uitgeroepen tot de milieuvriendelijkste luchthaven van de wereld”, luidt een van de vele cynische grappen die in Duitsland over het geplaagde project de ronde doen. Maar inmiddels zijn alle vergunningen binnen en alle ondeugdelijke onderdelen vervangen.

Het personeel heeft uitgebreid proefgedraaid met duizenden vrijwilligers die voor passagiers speelden. En BER-topman Engelbert Lütke Daldrup verzekert een groepje bezoekende journalisten dat zijn luchthaven op 31 oktober van start zal gaan met een gelijktijdige landing van twee toestellen van easyJet en Lufthansa.

Maar het openingsfeest, met vuurwerk en 750 genodigden, is ook deze keer afgeblazen. Nu niet vanwege haperende bagagebanden, automatische deuren die niet werken of gebrekkige brandbeveiliging. Maar om de gasten niet bloot te stellen aan het risico van coronabesmetting.

Lees ook over de aanhoudende crisis in de luchtvaart

Ontspannen opening

Hoe groot in Berlijn de opluchting ook is dat er na alle tegenslagen eindelijk gevlogen kan worden, echt feestelijk was de stemming toch al niet. Want juist nu BER op volle toeren zou kunnen draaien, verkeert de hele luchtvaartsector door de coronapandemie in een diepe crisis. „We rekenen op slechts 20 procent van het aantal vluchten dat we eigenlijk in deze tijd van het jaar hadden verwacht”, zegt Lütke Daldrup gelaten.

Het beperkte aantal vluchten en reizigers maakt de openingsdagen, waarop de hele wereld meekijkt, wel iets meer ontspannen. „We weten dat er bij zo’n opening altijd iets misgaat. Dat gebeurt overal ter wereld bij ingebruikname van zulke projecten”, waarschuwt Lütke Daldrup voor de zekerheid. „Maar daarvoor staat een speciaal team klaar. Ik ben ervan overtuigd dat we een solide start kunnen maken.”

Het grote, lichte gebouw is een verademing vergeleken met de twee kleine, bedompte luchthavens waarmee de Duitse hoofdstad het tot nu toe heeft moeten doen. Tegel, in het noordwesten van de stad, gaat dicht. Schönefeld, in het zuidoosten, blijft open, maar nu als dependance van het nabijgelegen BER. Op de gevel van de voormalige DDR-luchthaven staat al de nieuwe naam: Terminal 5.

Terminal 1, het hoofdgebouw van BER, is een rechthoekig, modernistisch ontwerp met veel glas, dat doet denken aan de in 1968 geopende Neue Nationalgalerie in Berlijn, van de Duits-Amerikaanse architect Mies van der Rohe. Ook binnen is gekozen voor een sobere, heldere stijl, die je tijdloos kan noemen, of volgens sommige critici achterhaald.

De met bruin notenhout beklede balies en de lichte zandstenen tegels op de vloer versterken de rustige uitstraling. Onder het twintig meter hoge plafond van de vertrekhal zweeft – als enige lichtvoetig element – een rood vliegend tapijt van 37 bij 27 meter, losjes gevlochten van aluminium linten – een kunstwerk van de Amerikaanse Pae White.

Er hangt ook een meters breed portret, opgebouwd uit zwarte en witte punten, van de naamgever van de luchthaven, de voormalige burgemeester van West-Berlijn en latere bondskanselier Willy Brandt (1913-1992). Vergeefs heeft de lokale CDU in Berlijn geprobeerd de luchthaven te noemen naar Albert Einstein of actrice Marlene Dietrich. Maar daar was geen meerderheid voor en op de gevel staat de naam van de SPD-politicus – al spreekt iedereen in Berlijn van BER.

Lees ook Het vliegveld dat maar niet af komt

Wegwerpkoffiebekers

Bij het proefdraaien kwamen afgelopen maanden nog enkele kleine gebreken aan het licht. Zo deugden de roestvrijstalen prullenbakken die al die jaren klaarstonden niet meer. Toen ze ruim tien jaar geleden werden ontworpen, was het massale gebruik van grote papieren wegwerpkoffiebekers nog niet zo’n vanzelfsprekendheid. Voor het reizigerspubliek van 2020 zijn de afvalbakken te klein; ze zouden te snel verstopt raken en moesten dus op het laatste moment worden vervangen. Ook de mogelijkheden om mobiele telefoons op te laden worden uitgebreid en aangepast aan het heden.

Maar voor een bedrag van 7 miljard euro, pakweg drie keer zoveel als de aanvankelijke kostenraming, heeft de Duitse hoofdstad dan toch een moderne luchthaven, die zo nodig ook nog kan uitbreiden. Terminal 2 is al klaar, maar blijft voorlopig dicht zolang het aantal vluchten laag blijft. Ook voor uitbreiding met eventuele terminals 3 en 4 is nog ruimte.

De maximale capaciteit (als de oude Terminal 5 wordt meegerekend) is nu zo’n veertig miljoen passagiers per jaar. Daarmee hoort BER niet bij de grote luchthavens van Europa. London Heathrow kan ruim twee keer zoveel passagiers aan, en ook Parijs Charles de Gaulle, Frankfurt en Schiphol zijn veel groter. In Duitsland moet BER bovendien München laten voorgaan.

De Berlijnse luchthaven moet het vooral hebben van vluchten binnen Duitsland en Europa. Voor trans-Atlantische vluchten moet de Berlijner nog overstappen in bijvoorbeeld Frankfurt of op Schiphol.

Financieel is de situatie door de coronacrisis heikel, net als bij andere luchthavens. De aandeelhouders (de stad Berlijn en de deelstaat Brandenburg met elk 37 procent, de federale overheid met 26 procent) zullen de komende jaren rekening moeten houden met grote verliezen. Voor dit jaar heeft BER 300 miljoen euro coronahulp gekregen, volgend jaar zal naar eigen verwachting nog ruim een half miljard aan steun nodig zijn.

Is het denkbaar dat de opening, veertien jaar nadat de eerste spade in de grond is gestoken, op het allerlaatste moment nóg een keer wordt verschoven, bijvoorbeeld door de coronacrisis? „Je kan niet helemaal uitsluiten dat de regering tot een heel strenge lockdown besluit, met gevolgen voor de toch al sobere openingsplechtigheid”, zegt Lütke Daldrup. „Maar de opening is zekerder dan ze ooit geweest is.”