Corona is een grap, de pers moet haar mond houden, en Magufuli wordt opnieuw president van Tanzania

In mei vond hij corona nog steeds een grap: volgens president John Magufuli (60) was in Tanzania een papaja positief getest op corona, dus dan weet je wat je aan die tests hebt, wilde hij maar zeggen. Magufuli vond alle ophef over het virus sowieso overdreven. Hij deed zijn land niet op slot, en de kerken al helemaal niet: ‘Corona is de duivel en die kan niet overleven in het lichaam van Jezus’, zei de overtuigde katholiek over de volgens hem helende werking van gebed. Welgeteld 509 besmettingen waren er officieel gemeld voordat Magufuli de publicatie van nieuwe cijfers verbood.

Maar wie Magufuli’s ongebruikelijke corona-aanpak afdoet als een slechte grap, begaat een vergissing, zegt Elsie Eyakuze, een 40-jarige schrijfster in Tanzania’s commerciële hoofdstad Dar es Salaam. Volgens haar greep Magufuli corona aan om het door hem gecultiveerde nationalistische beeld te versterken van Tanzania-tegen-de-rest, van een soeverein land dat het opneemt tegen buitenlandse krachten met twijfelachtige motieven. Want die positief geteste papaja bewees volgens Magufuli dat de testkits niet deugden – en waren die kits niet gedoneerd vanuit het buitenland? 

Eyakuze, telefonisch: ‘Magufuli schept een vijandbeeld. Hij wil Tanzanianen doen geloven dat we ons moeten verenigen tegen spelers met kwade bedoelingen. Terwijl Tanzania in werkelijkheid veel geld aanneemt van donorlanden.’

Tanzania First

Een nationalistische boodschap staat al vijf jaar centraal bij Magufuli, de voormalige leraar en gepromoveerd scheikundige die woensdag een tweede termijn als president wil veiligstellen. Hij wil verder werken aan zijn ambitieuze agenda: meer infrastructuur, nieuwe fabrieken, hogere belastingopbrengsten. ‘Tanzania First’, is hoe Eyakuze de zienswijze van Magufuli samenvat. Aan zijn stembuszege wordt amper getwijfeld: Magufuli’s partij heeft al sinds de onafhankelijkheid in 1961 de touwtjes stevig in handen, een record in Afrika.

Tanzania kan de door Magufuli beloofde economische ontwikkeling goed gebruiken. Miljoenen inwoners leven in armoede, en zijn aangewezen op zelfvoorzienende landbouw, zoals de vader van Magufuli dat was. Over zijn jonge jaren, in een afgelegen district aan de oevers van het Victoriameer, heeft Magufuli eens gezegd: ‘Ik weet wat het betekent om arm te zijn.’

Direct na zijn aantreden kreeg Magufuli de handen op elkaar door een einde te maken aan allerhande geldverspilling. Hij verbood plezierreisjes van ambtenaren, verkleinde zijn kabinet en schroefde zijn eigen salaris terug. De boodschap was duidelijk: er waait een nieuwe wind door Tanzania. 

Eyakuze is over dergelijke discipline wel te spreken, zoals ze ook blij is met Magufuli’s bestrijding van corruptie binnen de ambtenarij. ‘Wanneer ik bij overheidsinstantie iets moet regelen, durven medewerkers me zelden nog om smeergeld te vragen’, zegt ze. Maar ze is bang voor de keerzijde van de medaille: de snel toenemende repressie in Tanzania.

Persvrijheid

Onder het mom van zijn ontwikkelingsplan legt Magufuli kritische stemmen massaal het zwijgen op. Zijn bijnaam uit de tijd dat hij als minister verantwoordelijk was voor wegenbouw – de Bulldozer – krijgt een nieuwe lading: Magufuli walst nu de pers plat. Diverse kranten in Tanzania zijn gesloten, journalisten worden vervolgd. Volgens de organisatie Reporters Without Borders is in de afgelopen vijf jaar geen land zo hard op de persvrijheidsindex gedaald als Tanzania.

Beperkte bewegingsruimte is er ook voor Magufuli’s tegenstander in de huidige verkiezingen, Tundu Lissu. De 52-jarige oppositiekandidaat moest afgelopen weken met lede ogen toezien hoe meerdere van zijn rally’s werden verboden. Dat hij überhaupt meedoet, mag een wonder heten: in 2017 werd hij door onbekende schutters meer dan 15 keer geraakt. Van een politieonderzoek naar het nogal verdachte incident komt nog weinig terecht.

Ook Eyakuze heeft, zij het meer indirect, onderdrukking ondervonden. In 2018 zag ze zich genoodzaakt om te stoppen met haar opiniërende weblog. Reden was een nieuwe wet die ‘exorbitant’ hoge registratiekosten oplegt aan Tanzaniaanse bloggers. Het publieke debat wordt erdoor verzwakt.

Autoritair

Kunnen we president Magufuli onderhand ronduit autoritair noemen? Aan de telefoon aarzelt Eyakuze even. Nadat ze haar woorden heeft gewogen, zegt ze, diplomatiek: ‘Met die kwalificatie ben ik het niet oneens.’

Magufuli etaleert zijn no-nonsense aanpak ook graag tegenover internationale investeerders. Van China verlangde hij nieuwe onderhandelingen over een reeds bestaand contract van 10 miljard dollar voor de bouw van een haven. Onduidelijk is overigens of Magufuli betere voorwaarden wist te bedingen.

Succes had hij in elk geval tijdens een partijtje armdrukken met de Canadese eigenaren van mijnbouwbedrijf Acacia, dat in Tanzania goud delft. Acacia betaalde volgens Magufuli jarenlang te weinig belasting. Hij eiste een onwerkelijke 190 miljard dollar, om uiteindelijk een toezegging te krijgen voor 300 miljoen – nog steeds een enorm bedrag. Ook kreeg de staat een aandeel in de mijnbouwactiviteiten.

Dit is op zichzelf niet slecht, vindt Eyakuze, maar ze vreest dat Magufuli met zijn solistische optreden nieuwe investeerders afschrikt en Tanzania in een isolement manoeuvreert. Onder Magufuli raakt Tanzania toch al meer in zichzelf gekeerd. Het staatshoofd bezoekt amper andere landen.

Zijn voorgangers waren juist internationaal georiënteerd: de legendarische onafhankelijkheidsleider Julius Nyerere bood tijdens de Koude Oorlog onderdak aan kopstukken van Afrikaanse bevrijdingsbewegingen, en later was Tanzania het toneel van diverse regionale vredesbesprekingen. ‘We hadden altijd een speciale reputatie binnen Afrika’, zegt Eyakuze, ‘nu zien we er helaas wat minder verfijnd uit.’