De cijfers willen maar niet dalen. Waarom lukt het ons niet? Vier vragen over onze coronamoeheid

Doen we met zijn allen wel goed genoeg ons best?

Vorige week verschenen er op sociale media foto’s van lange wachtrijen bij Ikea. Daarom krijgen we straks dus een lockdown, was de teneur van de reacties. Maar winkelen in Ikea mag, zolang het publiek voldoende afstand bewaart. En dat gebeurde ook, te oordelen naar de foto’s. Deze mensen deden dus genoeg hun best.

Toch druist het in tegen de geest van de maatregelen. Die is: blijf zo veel mogelijk thuis. Zeker op zaterdagen gebeurt dat niet, te oordelen naar de nog altijd goed bevolkte winkelstraten. Terwijl het advies is: mijdt drukke plekken. Ongeveer de helft van de Nederlanders houdt zich daaraan, zo laat gedragsonderzoek van het RIVM zien. Nu is dat onderzoek afgenomen voordat het kabinet de gedeeltelijke lockdown afkondigde.

Ook toen al hield bijna iedereen zich aan eenvoudig na te leven regels, zoals geen hand schudden en in de elleboog niezen. Ook grote groepen mensen thuis uitnodigen doet de overgrote meerderheid van de Nederlanders niet. Afstand houden is lastiger. Vooral in de supermarkt lukt het Nederlanders zelden om anderhalve meter afstand te bewaren.

Worden de maatregelen verpest door een kleine groep?

300 feestvierders in Hilversum die illegaal bij elkaar kwamen, een café in Den Haag waar de laatste ronde voor de sluiting van de horeca uitbundig werd gevierd. Het zijn dit soort incidenten die breed in de media verschijnen. Maar omdat het incidenten zijn, hebben zij nauwelijks invloed op de verspreiding van het virus. Schadelijk is het wel omdat Nederlanders die zichzelf al maandenlang strikt aan de regels houden, ontmoedigd raken.

Volgens gedragswetenschappers houdt 60 tot 70 procent van de Nederlanders zich gezagsgetrouw aan maatregelen. Ongeveer 20 procent doet dat niet, maar staat wel open voor verandering. Daarnaast is 10 procent absoluut niet van plan zich aan de regels te houden. De corona-ontkenners van ‘Viruswaarheid’ behoren tot deze laatste categorie.

Afgaande op deze 10 procent is de ‘kleine groep’ zo klein niet. Peilingen en onderzoeken geven ook een indicatie van de omvang. Zoals de peiling van ‘EenVandaag’ onder 26.000 deelnemers waarin 8 procent aangaf zich bijna niet aan de regels te houden. In gedragsonderzoek van het RIVM zei 20 procent van de positief getesten gewoon naar buiten te gaan. Oftewel: er lopen tienduizenden Nederlanders in supermarkten en winkels die weten dat zij het virus bij zich dragen. Dat zijn aantallen die er wel degelijk toe doen.

Deugen de maatregelen die zijn genomen niet?

Daar is om verschillende redenen geen antwoord op te geven. Ten eerste omdat nauwelijks is vast te stellen wat wel en niet werkt. Scholen dicht of open? De wetenschap heeft geen eenduidig antwoord. Dringt sluiten van theaters het virus terug? Daar zijn geen aanwijzingen voor. Geen alcohol verkopen na 20.00 uur, werkt dat? Hoe groot is de rol van restaurants in de verspreiding? Het Outbreak Management Team zei: houd restaurants maar open, het kabinet besloot anders.

Bij de vraag of een maatregel deugt, moeten ook de voor- en nadelen worden afgewogen. Neem de scholen. Sluiten is wellicht beter om verspreiding van het virus tegen te gaan, maar het kabinet vindt de maatschappelijke schade te groot. Voor de horeca geldt dan weer dat de voordelen wel opwegen tegen de geleden schade.

Meer nog dan de vraag of maatregelen deugen, is van belang dat de regels consistent zijn. De bevolking moet begrijpen waarom mensen wel in een vliegtuig mogen zitten, maar niet met zes mensen mogen afspreken.

Kan Nederland meer maatregelen wel aan, of moeten we niet zeuren en een paar weken onze adem inhouden?

Een paar weken de adem inhouden zal nog wel lukken. Dan is er een gezamenlijk doel en kan Nederland aftellen. Maar wie zegt dat het een kwestie van weken is? De eerste lockdown duurde bijna drie maanden.

Terwijl Nederland nu al sukkelt met coronamoeheid. Aanstellerij van een verwende natie? Dat doet er niet toe. Als overheden deze moeheid niet serieus nemen, kalft draagvlak voor gezamenlijke actie af en zullen mensen denken: dan maar corona, waarschuwt het Europees Centrum voor Ziektebestrijding en Preventie ECDC. Het vindt dat leiders op een ‘toegankelijke en emotioneel betrokken manier een oproep moeten doen tot collectieve actie’. Wat daarbij echt niet helpt, zijn harde woorden, schrijft wereldgezondheidsorganisatie WHO. Als laatste waarschuwingen, wellicht.

Lees ook:

Toch een lockdown? De hoopvolle signalen blijven vooralsnog uit

Hoe coronamoe Nederlanders ook zijn, zij zullen de dagelijkse besmettingscijfers extra in de gaten houden. Wat moet er deze week gebeuren om een lockdown te voorkomen?