Gezonde lunch op school: ‘Hoe dan, zonder keuken en kantine?’

Onderzoekers aan de Maastricht University hebben vier jaar lang leerlingen van Limburgse basisscholen gevolgd, waarbij sommige scholen zelf voor de lunch zorgden en andere niet. Wat blijkt? Als de scholen de kinderen een gezonde lunch aanbieden – en de kinderen minstens een halfuur per dag intensief sporten – worden ze gezonder en blijven ze slanker.

Dat wiel is vaker uitgevonden – ook in West-Nederland en dus ook in de hoofdstad. Zo’n tien jaar terug is er in Amsterdam al geëxperimenteerd met scholen die budget kregen om de lunch te verzorgen. Ook vorig jaar werd er in Amsterdam-Zuidoost een proef gedaan. Wat bleek: ouder, school en kind waren enthousiast. 

Casino wit met jam

Voor sommige ouders blijft het moeilijk om gezonde lunch mee te geven. Jaap Seidell, hoogleraar voeding en gezondheid aan de Vrije Universiteit: “Als je een casino wit koopt met een grote pot goedkope jam, kun je de lunch voor je kind al voor 19 cent maken. Maar een goede lunch bestaat uit verse groenten, hummus op een volkorenbroodje en eventueel nog wat vette vis. Dat vergt tijd, geld en vaardigheden, die vaak bij ouders ontbreken.”

Daarom is de hoop gevestigd op de scholen om de lunch te verzorgen – ware het niet dat die al overbelast zijn en kampen met veel tekorten. “Er is een tekort aan leerkrachten, tekort aan tijd, tekort aan ouderparticipatie,” zegt Seidell. “Scholen moeten steeds meer, maar kunnen steeds minder.”

In Zuidoost – waar in februari nog onderzoek werd gedaan naar manieren om jeugdobesitas te bestrijden – vroeg een enkel schoolbestuur zelfs of de lunch niet wat eerder op de dag kon worden bezorgd, vertelt Seidell. De kinderen kwamen namelijk zo hongerig op school, omdat ze niet hadden ontbeten. 

Strijd aangaan

Vooral de logistiek en financiering stellen scholen voor problemen. Seidell: “Wie bezorgt die lunch? Wie zorgt er voor de kwaliteit, het opruimen, het uitdelen? En wie betaalt het allemaal?”

“Ik moet er niet aan denken, voor 628 kinderen elke dag een lunch verzorgen,” zegt Marijke van Amersfoort, directeur van basisschool Samenspel in Zuidoost. “Hoe dan? We hebben hier geen keukens, geen kantine zoals je in het buitenland soms ziet. Dus ik zou niet weten hoe het moet, logistiek gezien.” 

Schoolfruit deelt de basisschool van Van Amersfoort wel uit. “En negen van de tien keer zit er al bruin brood in de broodtrommels. Vroeger zag je croissantjes of zelfs broodjes frikandel, maar wij voeden onze kinderen op met de boodschap dat ze gezond eten mee moeten nemen. Soms hebben we nog strijd met de ouders, maar die gaan we graag aan.”

Afrikaanse kerkgemeenschappen

Het probleem van de financiën kan opgelost worden door ‘anders om te gaan met gelden’, stelt Shanky Gharbharan. Hij was directeur van de inmiddels opgeheven Lotusschool in Zuidoost. Die school is gesloten nadat deze zeer zwak functioneerde volgens de Onderwijsinspectie, onder meer op het vlak van veiligheid van leerlingen.

De school stond er wel om bekend doordat deze gratis lunch aan kinderen verspreidde — warme Surinaamse maaltijden, zoals nasi, bami en kippensoep. Gevraagd daarnaar, zegt Gharbharan: “Wij zijn begonnen met een vrijwilliger, onze conciërge was de kok. En de gemeente biedt voldoende subsidiemogelijkheden. Niks doen wat betreft de lunch is ook een keuze van scholen.”

“Als schooldirecteur moet je je netwerk aanboren en mensen vinden die geldelijk willen helpen. Het merendeel van de scholen in de Bijlmer, bijvoorbeeld, verhuurt hun gebouwen aan Afrikaanse kerkgemeenschappen. Als je dat doet, kun je hun geld gebruiken om de voeding gratis aan de kinderen beschikbaar te stellen. Maar als je dat geld voor andere dingen gebruikt, ga je altijd tekort komen.”

Ouders of overheid

Seidell vindt juist dat niet scholen verantwoordelijk gehouden moeten worden voor het verzorgen van de lunch. In plaats daarvan zou er een systeem moeten worden opgezet waarbij óf de ouders, óf de overheid de coördinatie en betaling op zich nemen. “Bij de proef in Limburg werd er bijvoorbeeld gewerkt met één grote cateraar: dat scheelde al.”

In veel landen om ons heen staat in de wet dat de overheid zorg draagt voor gezonde schoollunch. In Frankrijk krijgen de kinderen zelfs rauwkost en salade vooraf, en vers fruit na – in Nederland zijn we nog niet zo ver. 

Seidell en zijn collega’s van de VU werken daarom met de Limburgse onderzoekers, een team van de Universiteit van Wageningen en het RIVM aan een plan voor een schoollunch, geregeld door de overheid. Het schoollunchplan wordt binnenkort bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ingediend. “Het gaat nu om politieke wil.”