Progressieve Amerikaanse opperrechter en voorvechter vrouwenrechten Bader Ginsburg (87) overleden

,,Ons land is een juriste van historische statuur verloren, wij bij het Hooggerechtshof verliezen een geliefde collega’’, reageerde John Roberts, voorzitter van het hof. ,,Vandaag rouwen we, maar in het vertrouwen dat toekomstige generaties Ruth Bader Ginsburg zullen herinneren zoals wij haar kenden: een onvermoeibare en resolute kampioen van gerechtigheid.’’

Ruth Bader Ginsburgwerd in 1993 benoemd door de Democratische president Bill Clinton. Ze was destijds pas de tweede vrouw in het hooggerechtshof. Het was voor het eerst in 26 jaar dat een Democratische president een lid van het hooggerechtshof benoemde. Ideologisch nam ze een plaats in links van het midden, in een conservatief college dat werd gedomineerd door rechters die waren benoemd door Republikeinse presidenten. Gedurende de jaren werd haar progressieve stem steeds luider.

Vooral de laatste jaren wierp ze zich op als de onbetwiste leider van de meer progressieve vleugel van het hof. Jonge vrouwen adoreerden haar omdat ze opkwam voor de rechten van vrouwen en minderheden. Vanwege haar standvastige en veerkrachtige optreden, ondanks haar jarenlange gezondheidsproblemen en persoonlijke tragedies, kreeg ze de bijnaam Notorious (‘beruchte’) RBG.

Ginsburg overleed aan de gevolgen van uitgezaaide alvleesklierkanker, aldus een verklaring van het hooggerechtshof. Ze leed sinds 1999 aan diverse vormen van kanker. Twee maanden geleden liet ze weten dat ze werd behandeld aan haar lever, waar de ziekte zich ook had geworteld. Ze onderging chemotherapie nadat een eerdere behandeling niet hielp.

Ook brak ze de laatste jaren ribben bij een val en werd een stint ingebracht om een dichtgeslibde hartslagader te verwijden. Tijdens het presidentschap van Barack Obama legde ze oproepen van Democraten om terug te treden en plaats te maken voor een opvolger met gelijkgestemde ideeën naast zich neer. Rechters van het hooggerechtshof worden voor het leven benoemd.

Ginsburg, moeder van twee kinderen en een liefhebber van opera, was een van de vier meer progressieve rechters in het negen leden tellende hooggerechtshof. Haar dood komt zes weken voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Formeel heeft zittend president Donald Trump het recht om nog tijdens zijn ambtsperiode een opvolger te benoemen. Vermoedelijk kiest hij daarbij voor een conservatieve kandidaat waarmee de conservatieve meerderheid in het hof verder wordt uitgebouwd. Trumps nominatie moet worden bekrachtigd door de Senaat, waar de Republikeinen de meerderheid hebben.

De leider van de Democraten in de Senaat, Chuck Schumer, zegt dat de vacature die nu is ontstaan bij het hooggerechtshof pas vervuld mag worden als de nieuwe president is aangetreden. ,,Het Amerikaanse volk zou een stem moeten hebben bij de selectie van hun volgende rechter bij het hooggerechtshof. Daarom mag deze vacature pas worden vervuld als we een nieuwe president hebben’’, zei hij op Twitter. Ook de Democratische presidentskandidaat Joe Biden pleit daarvoor.

Oud-president Barack Obama vindt dat tot na de presidentsverkiezing moet worden gewacht met het benoemen van een opvolger van de overleden opperrechter Ruth Bader Ginsburg.

In een verklaring zegt hij: ,,Viereneenhalf jaar geleden bedachten de Republikeinen het principe dat de Senaat een vacature bij het Hooggerechtshof niet mag vervullen voordat een nieuwe president is beëdigd. Nu er al wordt gestemd, worden Republikeinse senatoren opgeroepen dit principe toe te passen.”

Obama verwijst naar de vorige keer dat een opperrechter overleed. Dat was Antonin Scalia, die februari 2016 stierf. De kandidaat die Obama destijds naar voren schoof, de gematigde rechter Merrick Garland, kon geen genade vinden in de ogen van de Republikeinen. Die vonden dat een nieuwe opperrechter moest worden benoemd door de nieuwe president, niet door de vertrekkende. De zetel bleef een jaar vacant, totdat president Trump begin 2017 de conservatieve rechter Neil Gorsuch aanstelde. Omdat Gorsuch in de Senaat niet de vereiste 60 van de 100 stemmen kreeg, werden de regels zodanig aangepast dat hij nog maar 51 stemmen nodig had om te worden benoemd. De Democraten waren destijds ziedend over deze gang van zaken.

Obama waarschuwt dat zoiets niet nog een keer moet gebeuren. ,,De kwesties waarvoor het Hooggerechtshof zich gesteld ziet, nu en in de toekomst, hebben zoveel gevolgen voor de generaties na ons, dat rechtbanken en gerechtshoven alleen via een onberispelijk proces moeten worden bemand”, aldus de oud-president. ,,Ruth Bader Ginsburg vocht tot het einde, terwijl ze kanker had, met een standvastig geloof in onze democratie en haar idealen. Zo herinneren we ons haar. Maar ze heeft ook instructies achtergelaten hoe ze wil dat we met haar nalatenschap omgaan.”

,,Ze was bijna drie decennia lang een strijder voor gelijkheid - iemand die geloofde dat gelijke rechten alleen betekenis hebben als ze gelden voor alle Amerikanen. Rechter Ginsburg inspireerde de generaties die haar volgden, van de nachtenlang blokkende rechtenstudenten tot de machtigste leiders in het land. Michelle en ik bewonderden haar zeer”, schrijft Obama, die de nabestaanden van Ginsburg veel sterkte toewenst.

Mitch McConnell, de voorman van de Republikeinen in de Senaat, wil van geen uitstel weten. Hij laat in een korte verklaring weten dat de Senaat zal stemmen over een kandidaat als Trump die naar voren schuift. Hij gaat daarmee in tegen de laatste wens van Ginsburg, die kort voor haar dood zou hebben gezegd niet vervangen te willen worden ,,totdat een nieuwe president is geïnstalleerd in januari 2021’’.

Trump zelf werd zichtbaar verrast door het nieuws van het overlijden van Bader Ginsburg, toen verslaggevers hem er na een verkiezingsbijeenkomst in Minnesota mee confronteerden. De president viel zelfs even stil toen hij het bericht hoorde. ,,Ik wist dat niet, jullie vertellen het me nu’’, zei hij eerst. ,,Ze was een geweldige vrouw, die een geweldig leven leidde’’, sprak hij vervolgens. Hij beantwoordde geen vragen over haar opvolging. 

Trump kwam later met een uitgebreidere verklaring. ,,Onze natie rouwt vandaag om het verlies van een gigant van de rechtsgeleerdheid. Ze was beroemd om haar briljante geest en haar krachtige afwijkende meningen binnen het Hooggerechtshof, en ze toonde aan dat je het oneens kan zijn zonder vervelend te worden tegenover je collega’s of andere standpunten. Haar zienswijzen, waaronder bekende beslissingen over de gelijkberechtiging van vrouwen en gehandicapten, hebben alle Amerikanen en ook hele generaties van grote juridische denkers geïnspireerd”, aldus de verklaring van de president.

Hillary Clinton, de Democratische presidentskandidaat in de verkiezingen van 2016, prees de verdiensten van Ginsburg op Twitter. ,,Ginsburg baande de weg voor zoveel vrouwen, mijzelf incluis. Er zal nooit meer iemand zijn zoals zij.’’ De Republikeinse oud-president George W. Bush zei in een statement dat Ginsburg ,,vele van haar 87 opmerkelijke jaren wijdde aan het streven naar gerechtigheid en gelijkheid en meer dan één generatie vrouwen en meisjes inspireerde.’’