Kamer en kabinet stevig in de clinch over verscherping coronamaatregelen

Zwabberende strategie

Volgt het kabinet een doordachte coronastrategie, of is het achter de schermen één grote chaos? Dat laatste, heeft een deel van de Tweede Kamer in ieder geval de indruk. Een aantal partijen memoreerde hoe premier Rutte en minister De Jonge (Volksgezondheid) donderdag op hun persconferentie zeiden dat de GGD’s ‘waanzinnig’ aan het opschalen waren. Een dag later werd duidelijk dat de GGD's in Amsterdam en Rotterdam niet langer alle contacten van besmette personen konden bellen.

Het jongste voorbeeld van zwabberend beleid, stelden onder meer Lodewijk Asscher (PvdA) en Geert Wilders (PVV), is de quarantaineplicht. Afgelopen donderdag zei premier Rutte nog dat hij ‘geen dictator’ was, en dat iedereen zijn of haar verantwoordelijkheid moest nemen. Nog geen week later volgde de dwang. ‘Een majeure koerswijziging’, vond Asscher. En Wilders: ‘Paniekvoetbal.’

Het plotselinge besluit op dinsdag tot de quarantaineplicht kwam volgens premier Rutte voort uit ‘voortschrijdend denken over wat kan in wetgeving’, en alarmerende signalen vanuit de GGD’s, die merkten dat mensen zich steeds minder goed aan hun huisarrest hielden.

Het bericht dat Amsterdam en Rotterdam het werk niet meer aankonden, was een ‘onaangename verrassing’, zei minister De Jonge. ‘Dat neem ik mezelf kwalijk.’ Volgens hem steeg het aantal nieuwe besmettingen in de twee steden plotseling zo snel, en hadden de besmette personen zo veel contacten gehad, dat de GGD het niet kon bijbenen. ‘We hebben ons er onvoldoende van vergewist dat de opschaling (…) niet adequaat is geweest.’

Onvolledig onderzoek

Het geploeter bij de GGD's was de grootste zorg van de Kamer. Hun bron- en contactonderzoek is het ‘fundament’ onder de Nederlandse corona-aanpak, zei Lilian Marijnissen (SP). ‘En dat staat nu op losse schroeven.’ Onbegrijpelijk en onverantwoord, vond ook Hayke Veldman (VVD). ‘Dit had gewoon geregeld moeten zijn.’

Meerdere partijen haalden uitspraken van De Jonge aan uit mei, toen de minister beloofde dat er spoedig genoeg onderzoekers zouden zijn aangetrokken om een verhoging van het aantal besmettingen aan te kunnen. En toch ging het nu weer mis. 

In zijn beantwoording wees premier Rutte op vertraging bij het opleiden van onderzoekers als één reden voor de haperende GGD-motor. Ironisch genoeg lag de oorzaak daarvan bij de coronaluwte in de afgelopen maanden. Door het lage aantal besmettingen was het lastiger om nieuwe werknemers in te werken.

Om te voorkomen dat de GGD’s verzuipen, bestaat een landelijke pool van 550 fte (voltijdsbanen), die ingezet kan worden waar de nood het hoogst is. Het duurde te lang voor die onderzoekers in Amsterdam en Rotterdam aan de slag waren, zei De Jonge. Het virus was sneller. Hij weigerde te spreken van een inschattingsfout. ‘De werkelijkheid heeft zich anders ontwikkeld dan de aannames.’

De GGD schrijft op dit moment aan een ‘verbeterd opschalingsplan’, aldus De Jonge. De landelijke pool moet komende week worden verdubbeld. Intussen helpen andere regio's Amsterdam en Rotterdam uit de brand. ‘Een noodverband’, aldus Rutte.

Hardvochtig huisarrest

‘Paniekerig’, ‘een bliksemafleider’, ‘zeer disproportioneel’. In scherpe bewoordingen keerde D66-fractievoorzitter Rob Jetten zich tegen het plan van het kabinet – dat ook D66’s kabinet is – voor een quarantaineplicht. Volgens Jetten was het nog veel te vroeg om te grijpen naar dit paardenmiddel. Hij zag nog mogelijkheden om de bevolking te ‘verleiden’ tot het respecteren van de regels, door mensen vaker te testen en zo de quarantainetijd van twee weken te verkorten.

Ook de meeste andere partijen – alleen VVD en CDA waren vóór – keerden zich tegen de quarantaineplicht voor besmette personen en hun contacten. Jesse Klaver (GroenLinks) en Kees van der Staaij (SGP) noemden juist een plicht risicovol, omdat mensen zich uit vrees voor een streng huisarrest wellicht minder snel laten testen of contacten niet willen ‘verraden’.

Na alle kritiek nam De Jonge de vlucht naar voren: hij stelde voor om de plicht in eerste instantie alleen te laten gelden voor personen die besmet zijn en niet vrijwillig thuisblijven. Een wetswijziging is daarvoor niet nodig, want de Wet Publieke Gezondheid (WPG) uit 2009 voorziet al in een plicht.

Of het een goed idee is om de plicht eveneens te laten gelden voor hun contacten, wordt intussen onderzocht door het Outbreak Management Team.  De snelle handreiking deed Klaver vragen waarom de minister vlak voor het debat een onvoldragen plannetje de wereld in hielp. ‘Werk het verdorie eerst uit.’

Voor de besmette mensen zelf kent De Jonge geen twijfel: door te dreigen met deze knuppel, hoopt hij weer discipline af te dwingen. Hij verwacht dat alleen al de aankondiging van de verplichting de bereidheid in het land zal vergroten om mee te werken aan het bron- en contactonderzoek. 

Vragen over ventilatie

Met het nieuwe schooljaar voor de deur ging onvermijdelijk aandacht uit naar de ventilatie in schoolgebouwen. Het verhaal dat een ventilatiesysteem een grote rol zou hebben gespeeld bij een corona-uitbraak in een verpleeghuis Maassluis, leidde tot grote onrust in het onderwijs. Niet onterecht, zei Asscher: hij schatte in dat een kwart van de scholen niet voldoet aan de ventilatierichtlijn.

Er zijn nog twee werkdagen te gaan, waarschuwde de PvdA-leider. Moet ‘iemand met verstand van ventilatie’ niet eerst langskomen, als scholen twijfelen over hun systeem? En moeten scholen, tot ze zijn geholpen, niet verplicht hun ramen openhouden?

De Jonge ging niet mee in de veronderstelling dat ventilatie een grote rol speelt bij de verspreiding van het virus. Hij wees naar de aanpak tijdens de eerste golf. Toen nam het kabinet ook geen maatregelen om verspreiding door rondgeblazen virusdeeltjes te voorkomen, en toch had de lockdown succes. Over de zaak-Maassluis zegt de GGD bovendien dat de ventilatie in het verpleeghuis waarschijnlijk niet de grote boosdoener was.

Om leraren en leerlingen gerust te stellen, is niettemin afgesproken dat schoolbesturen hulp krijgen van de onderwijskoepels bij het doorgronden van de richtlijnen. Als blijkt dat het ventilatiesysteem niet voldoet, moeten de besturen overleggen met hun regionale GGD over een oplossing.