Direct naar artikelinhoud
Interview

Een film over Imelda Marcos: ‘Ik hoopte dat ze berouw zou tonen’

In The Kingmaker portretteert filmmaker Lauren Greenfield (54) de gewezen dictators-vrouw Imelda Marcos, die meer op haar kerfstok heeft dan die beruchte schoenencollectie.

De inmiddels 91-jarige Imelda Marcos, weduwe van Ferdinand Marcos, wilde zelf haar verhaal vertellen.

Al meer dan 25 jaar draait het werk van fotograaf en filmmaker Lauren Greenfield om excessieve rijkdom. Van de documentaire The Queen of Versailles (2012), over een steenrijke Amerikaanse vastgoedmagnaat die het paleis van Versailles wil nabouwen, tot Generation Wealth (2018), een fototentoonstelling en documentaire die de cultuur van meer, meer, meer onder de loep nam. “Ik ben al 25 jaar geïntrigeerd door rijkdom en materialisme, en ongelijkheid en de invloed van de rijkste 1 procent,” zei Greenfield vorig jaar op documentairefestival Idfa.

Ze is daar voor een voorpremière van haar nieuwe documentaire The Kingmaker, de overtreffende trap van al haar voorgaande films. Wat begon als een portret van de gewezen dictatorsvrouw Imelda Marcos, berucht om haar collectie van duizenden paren luxe schoenen, nam een onverwachte wending toen de familie Marcos zich opnieuw ging mengen in de Filipijnse nationale politiek.

Greenfields interesse in Marcos begon niet bij die schoenen (al was dat beeld een ijkpunt in veel van haar eerdere werk), maar bij het eiland Calauit. In de hoogtijdagen van haar macht liet Imelda Marcos dat kleine eiland leegruimen en werden er tientallen Afrikaanse dieren heen verscheept, als een soort privésafaripark. “Het is een veel kwalijker vorm van overdaad dan die schoenen,” zegt Greenfield. “Omdat er levende wezens bij betrokken zijn, en bij het leegruimen van het eiland zelfs mensenrechten zijn geschonden. Het is een symbool voor de roekeloosheid van rijkdom en macht: één impulsieve beslissing, ­gevolgd door decennia van nalatigheid en lijden.”

Geen berouw

Je zou denken dat het flink soebatten moet zijn geweest om de inmiddels 91-jarige Imelda Marcos voor de camera te krijgen, maar dat viel mee. “Ik had het geluk dat ik haar benaderde op een moment dat zij ook haar verhaal wilde vertellen. Ze is een fantastische verteller, heel open – wat misschien vreemd is om te zeggen over iemand die ook aantoonbaar zit te liegen. De paradox is dat ze heel lief en vriendelijk en vrijgevig is, en het beste met de Filipijnse bevolking voor lijkt te hebben. Maar dat moet je afzetten tegen de enorme schade die ze hun heeft berokkend, de mensenrechtenschendingen, de diefstal, de corruptie. Ik ben tot het laatste interview blijven hopen dat ze berouw zou tonen. Maar het kwam niet – Imelda bleef wie ze was. Het enige dat is veranderd, is de wereld om haar heen, die meer in lijn is gekomen met haar. Maar dat was niet de karakterontwikkeling die ik had gehoopt.”

De grootste uitdaging bij het maken van The Kingmaker bleek dan ook het blijven hameren op de waarheid, en Marcos’ leugens telkens weerleggen. De film is een masterclass in wat in vaktermen cutaways en inserts worden genoemd: een schuine blik van haar geplaagde bedienden, een stukje archiefbeeld dat toont hoe het echt zat, een meer betrouwbare spreker die haar tegenspreekt.

“Het is ontzettend moeilijk om een documentaire te ­maken met een onbetrouwbare verteller,” zegt Greenfield ­lachend. “Omdat de kijker nu eenmaal gelooft dat wat de filmmaker presenteert ook klopt. Dus we moesten constant blijven benadrukken dat ze liegt.”

Greenfield merkte bovendien al snel dat er niet te veel ruimte mocht zitten tussen de leugen en de correctie. “Het moest er direct op volgen, we konden haar niet weg laten komen met een leugen, zelfs niet voor één of twee shots. Dat is bepalend geweest voor de structuur van de film.”

Nieuwe ‘sterke man’

Greenfields film nam een onverwachte wending toen Marcos’ zoon Ferdinand junior, alias Bongbong, in 2015 een gooi deed naar het vicepresidentschap. “In het begin nam niemand hun terugkeer naar de landelijke politiek echt serieus,” zegt Greenfield. “Maar in hoe dat zich ontwikkelt en in hoe president Duterte daar vervolgens bij betrokken blijkt, daarin zit voor mij het belang van de film. Omdat het daarmee ook gaat over de opkomst van fascisme en de hang naar een sterke leider, thema’s die wereldwijd spelen. Je ziet hoe de cirkel rond wordt: de armoede die de ­familie Marcos heeft veroorzaakt, creëert nu de roep om een nieuwe ‘sterke man’ aan het roer.”

Daarmee gaat The Kingmaker om meer dan alleen de ­Filipijnse context. “Ik heb geprobeerd de overeenkomsten met wat er op andere plekken in de wereld gebeurt te benadrukken, zo veel als mogelijk was zonder Trump of andere leiders bij naam te noemen. Volgens mij kun je bij het ­kijken ­niet níet denken aan hoe de Amerikaanse democratie wordt uitgehold, of aan hoe autoritaire regimes de macht grijpen in Europa.”

Tot haar verbazing gebeurde veel daarvan in de Filipijnen voor het blote oog van haar camera. “Wat in Amerika in achterkamertjes plaatsvindt, was hier gewoon zichtbaar. Bijvoorbeeld de rol van geld in de politiek – in de VS zou ik nooit een koffer vol stapels bankbiljetten in beeld krijgen, zoals dat bij Imelda wel kon. Of neem de enorme invloed die sociale media kunnen hebben op verkiezingen – Cambridge Analytica was nota bene ook in de Filipijnen actief, terwijl de schandalen rond de Amerikaanse verkiezingen en de brexit speelden.”

Ook daar telt weer het belang van de waarheid, die steeds weer benadrukt en bevochten moet worden, stelt Greenfield. “Democratie is afhankelijk van een geïnformeerd publiek. We zijn nog steeds niet goed voorbereid op doelbewuste misinformatie – het systeem kan er niet mee ­omgaan, en het menselijk brein ook niet. Dat geldt nog sterker op een plek als de Filipijnen, waar veel armoede is, lang niet iedereen onderwijs geniet en veel mensen hun nieuws alleen van Facebook halen.”

Groeiende ongelijkheid

Voor Greenfield is dit portret van Marcos een logische volgende stap in een carrière vol aandacht voor de excessen van de rijksten der aarde. Daar zal ook altijd haar interesse liggen, denkt ze. “Voor mij zijn de groeiende ongelijkheid en de onhoudbare groei van de consumptiemaatschappij twee van de grootste uitdagingen waar de mens nu voor staat. Dat is de intellectuele kant. Maar het is ook iets persoonlijks. Mijn ouders waren hippies, zaten diep in de tegencultuur, maar ik ging wel naar een chique privéschool waar iedereen in merkkleding rondliep en in dure auto’s reed. Dus ik heb dat verschil al van jongs af aan moeten overbruggen. Ideeën over klasse en nieuw geld en hoe die twee samenhangen, interesseerden me al ver voordat ik ­fotograaf en filmmaker werd.”

In haar werk laat ze altijd ook ruimte voor hoe aantrekkelijk rijkdom is. “Ik probeer die aantrekkingskracht en de esthetiek van de popcultuur te gebruiken om mensen binnen te lokken, om ze vervolgens een complexer beeld te geven. Als je naar deze film komt omdat je denkt dat het over Imelda en haar Manolo Blahniks gaat, dan maak je wel even een reis. Want die schoenen zijn geen ijdelheid, maar een afleidingsmanoeuvre.”

Vooraanstaand

Lauren Greenfield (Boston, 1966) is kunstenaar, fotograaf en documentairemaker. Ze werd door The New York Times ooit ‘de meest vooraanstaande visueel chroniqueur van de ­plutocratie’ genoemd. 

Fotograaf en filmmaker Lauren Greenfield.Beeld Getty Images for Film Independent