GGD-directeur: ‘Als de kraan steeds verder open wordt gezet, is geen enkele dweil groot genoeg’

De deur van zijn auto klapt dicht. Sjaak de Gouw komt op zaterdagmiddag thuis van een bezoek aan GGD Hollands Midden. “Een positief getest persoon bleek eerder op een bruiloft te zijn geweest waar vijftig mensen contact met elkaar hebben gehad. Al die personen moeten dus worden nagebeld.” Uit de mond van de directeur publieke gezondheid bij de GGD ontsnapt een kleine zucht. “Als GGD zijn we heus in staat de grond droog te houden. Maar als de kraan steeds verder open wordt gezet, is geen enkele dweil groot genoeg.”

De Gouw is verbijsterd over de het grote aantal corona-uitbraken in Nederland. “Ons rustig voorbereiden op het najaar zit er niet in.” Veel minder mensen dan verwacht houden voldoende afstand, legt hij zijn ontsteltenis uit. Er vinden inhaalverjaardagen plaats, familiebarbecues en illegale feestjes. “Ook gaan mensen niet altijd in quarantaine en verzwijgen sommigen hun contacten tegenover de GGD, omdat ze niet willen zeggen dat ze op zo’n feestje zijn geweest. Dat soort gedrag maakt het ons ongelofelijk moeilijk.”

Tekort aan mankracht

Vlak voor het weekend bleek dat de eerste gaten zijn gevallen in de belangrijkste verdedigingslinie tegen corona: testen en traceren, werk dat voornamelijk wordt uitgevoerd door de GGD’s. Wegens een tekort aan mankracht is de gezondheidsdienst in coronabrandhaarden Amsterdam en Rotterdam gestopt met een compleet bron- en contactonderzoek onder coronapatiënten. Mensen die besmet blijken, moeten nu zelf hun contacten waarschuwen. 

“Tot nu toe zijn er geen signalen dat andere regio’s het voorbeeld van Amsterdam en Rotterdam zullen moeten volgen”, stelt De Gouw. “In die twee steden zijn de brandhaarden het grootst. Maar het is lastig in te schatten, het hangt af van het gedrag van de Nederlanders. Leren we niks van de huidige uitbraak, dan zal het aantal besmettingen enkel exponentieel toenemen.” Dan komt bij de GGD een landelijk capaciteitstekort in het vizier.

Om de toegenomen drukte het hoofd te kunnen bieden, wil de GGD het aantal mensen dat bron- en contactonderzoek kan doen fors uitbreiden. Nu worden landelijk 300 tot 350 mensen per week opgeleid voor het traceerwerk. “Dat aantal moet worden verdubbeld”, legt de GGD-voorman de strategie van zijn organisatie uit. “We zijn nu volop bezig met het maken van plannen om het aantal medewerkers op te schalen. Zo proberen we mensen versneld op te leiden.”

Duivelse dilemma’s

Wettelijk gezien is het uitvoeren van bron- en contactonderzoek een medische handeling, waarvoor mensen een opleiding moeten volgen. De basisopleiding, een theoretische e-module die thuis op de laptop af te ronden is, duurt volgens de GGD pakweg twee dagen. Maar toekomstige brononderzoekers moeten ook nog drie dagen praktijktraining krijgen.

“En daar zit ‘m het knelpunt”, zegt De Gouw. “Dat tweede deel moet gebeuren onder supervisie van verpleegkundigen en artsen, van experts. Maar juist die mensen kunnen de GGD’s niet altijd missen, al helemaal niet nu veel ervaren krachten op een welverdiende vakantie zijn.” Rooster je bron- en contactonderzoekers in als docent, dan kan hij of zij zijn eigen werk niet langer doen. “Dat kan dus betekenen dat een GGD het onderzoek niet meer kan uitvoeren zoals dat zou moeten.”

Duivelse dilemma’s, noemt de directeur de keuzes waar zijn organisatie voor staat. Hij onderzoekt nu mogelijkheden om het praktijkdeel te vervangen door videotraining. Ook is de GGD in gesprek met beroepsverenigingen en artsen om de 550 mensen die het theoriedeel al hebben gedaan, maar nog wachten op de praktijklessen, alvast in te zetten voor een bepaald deel van het speurwerk. 

Om de huidige tekorten snel op te vangen, springen medewerkers uit een relatief rustigere regio als Friesland bij in Amsterdam en Rotterdam. Ook werven het Rode Kruis, de alarmcentrales en regionale uitzendbureau’s mankracht voor de GGD, en biedt Defensie een helpende hand. Dinsdag begint een nog onbekend aantal militairen aan een opleiding tot bron- en contactonderzoeker.“Bovendien komt het ministerie met twee apps die het bron- en contactonderzoek wat moeten verlichten. Zelf ontwikkelt de GGD ook een website. Met hun DidiG kunnen mensen daarop zelf afspraken maken voor een coronatest. Ook kun je daar de resultaten opvragen.”

Is het pakket aan maatregelen voldoende? Misschien voor nu. “Uit onze berekeningen blijkt dat we in het najaar nog veel meer mensen nodig zullen hebben", stelt De Gouw. “En als het aantal clusters zo fors blijft toenemen, ontstaan er ook tekorten. Voor iedere positief geteste persoon hebben we anderhalve fte nodig. Anders dan we aanvankelijk hadden berekend, blijkt bron- en contactonderzoek namelijk twaalf uur in beslag te nemen nu mensen niet langer drie, maar misschien wel zestig mensen in een paar dagen zien. Uit de laatste weekcijfers bleek dat het aantal besmettingen met 1300 was toegenomen. Dan hebben we dus 2000 onderzoekers nodig. Is er volgende week weer sprake van een verdubbeling?  Dan moeten we nog forser uitdijen. We kunnen alle hulp gebruiken.”

Correcties 09-08: In een eerdere versie van dit artikel stond dat je op de website van de GGD je testresultaten kunt opvragen, en kunt aangeven wie je waar hebt gezien. Over dit laatste aspect blijken we niet juist geïnformeerd te zijn. Ook stond er dat, naast mensen uit Friesland, ook mensen uit de regio Groningen bijspringen om tekorten op te vangen in Amsterdam en Rotterdam. Ook dit is niet (meer) juist: volgens de laatste informatie is het ook in Groningen drukker bij de GGD en springt deze regio niet langer bij.

Lees ook:

Het kabinet is de controle over het coronavirus aan het verliezen

Volgens het opschalingsplan van de GGD is er genoeg capaciteit voor bron- en contactonderzoek, maar de eerste regionale GGD’s moeten dit onderzoek nu al beperken. Het kabinet verliest daardoor het virus uit het zicht.

GGD-voorman Sjaak de Gouw is verrast door de uitbraak

De Gouw zag eerder dat het snel druk werd bij de teststraat. ‘We moeten eerder dan verwacht razendsnel opschalen. Dat lukt niet van de ene op de andere dag.’