Direct naar artikelinhoud
AnalyseCorona-beleid

Rutte maakt zich klein, maar hoe lang houdt hij dat vol?

Gasten op een terras in Assen. Nu is het nog zomer, maar in de herfst dienen zich grote kwesties aan.Beeld Harry Cock / de Volkskrant

Mark Rutte zegt het keer op keer: in hem schuilt geen dictator. Maar critici van zijn beleid in de Kamer, Lodewijk Asscher voorop, verwachten toch dat de premier zich wat groter gaat maken.

‘Ik ben geen dictator.’ Mark Rutte zegt het vaker, maar meestal grappenderwijs. Donderdagavond leek het warempel zijn missie om het land te overtuigen dat het echt niet zo is. ‘Maar jongens’, zei hij ook nog een paar keer – een vertrouwde uiting van minister-presidentiële ergernis. ‘Maar jongens, als we zo kinderachtig zouden zijn, als we zo’n kleuterland zouden blijken te zijn…’

Volwassen mensen moeten in staat zijn wat afstand tot elkaar te houden, wilde hij maar zeggen. Waarna hij – ook volgens bekend recept – in de overdrijving schoot. De mensen moeten het zelf maar zeggen. Als ze het echt zo zat zijn, al dat handen wassen en afstand houden, dan zal het kabinet zich daar deemoedig bij neerleggen. ‘Stel dus dat Nederland zou beslissen: weet je, laat maar, dat virus, we zien het wel… dan is dat ook een keuze. Wij hebben niet de macht om dat te verbieden.’

Vader is niet boos, hij is teleurgesteld. Hij had zo gehoopt dat we het aan zouden kunnen, de zomerse vrijheid. ‘1,5 meter blijft de norm’, stond eind juni nota bene groot boven het persbericht waarin hij aankondigde dat de ‘intelligente lockdown’ overging in een regime van ‘ruimte met regels’: de beperkingen voor het aantal bezoekers in de horeca, de theaters, de bioscopen en de gebedshuizen werden opgeheven, kinderen mochten opa en oma weer knuffelen en alle stoeltjes in het openbaar vervoer konden weer worden gebruikt. ‘Maar we gingen ervan uit dat we een paar dingen wél zouden blijven doen’, aldus de premier met nauw verholen ergernis. Al is het maar omdat de boel nu weer op zijn bordje komt.

Het is de worsteling van een liberale premier die ‘in al zijn vezels’ overtuigd is dat de overheid zichzelf niet te groot moet maken, maar die in het voorjaar verbaasd vaststelde dat een land dat doorgaans zo wars is van betutteling opeens ademloos aan zijn lippen hing. En zich doorgaans keurig hield aan zijn gedragsregels. Daar hoefde hij zelf weinig voor te doen, de beelden van de nachtelijke rijen van ambulances bij de Brabantse ziekenhuizen deden het werk. Maar ook toen al liep hij niet voorop in het regeren per decreet. De scholen dicht? Vooruit dan maar. Wilt u mondkapjes in de trein, dan krijgt u mondkapjes. ‘Ik vind het allemaal prima’, liet hij zich ook donderdagavond weer even ontvallen toen hem werd gevraagd om meer maatregelen.

Nu het aantal besmettingen weer zo snel oploopt maar al die ambulances voor de meeste mensen niet meer dan een herinnering zijn, is de communicatie-uitdaging groter. Al is het maar omdat nu, anders dan in maart, tegenover de roep om handhaving ook de protesten klinken van een sterk gemobiliseerd legertje mensen dat vindt dat het de spuigaten uitloopt met de bemoeizucht – een opvatting waar de premier zich van nature bij thuisvoelt. Had hij al gezegd dat hij geen dictator is?

Voorlopig bouwt hij het beleid op de hoop dat het compromis van de eigen verantwoordelijkheid standhoudt. Dat de mensen elkaar durven corrigeren (‘Wat kom je hier doen? Blijf thuis!’) en dat het overheidsoptreden beperkt kan blijven tot lokale maatregelen, opdat de mensen in Renkum straks niet in lockdown hoeven als het mis is in Rotterdam. 

De vraag is of dat volstaat als strategie voor de herfst. Grote kwesties dienen zich aan. Hoe blijft de samenleving draaien als iedereen straks weer naar binnen moet, onder de systeemplafonds van al die slecht geventileerde scholen, kantoren en verpleeghuizen? Wanneer is de situatie wél ernstig genoeg om toch weer dwingender op te treden?

Lodewijk Asscher, als aanvoerder der sociaal-democraten net wat dirigistischer ingesteld, ontpopt zich in de Kamer tot Ruttes scherpste recensent. Hij mist al weken de urgentie en werd ook donderdag niet gerustgesteld. ‘We komen van heel weinig besmettingen. Je zou verwachten dat we er nu alles aan doen om dat zo laag mogelijk te houden. In plaats daarvan zijn we aan het schipperen. Die persconferentie kwam er tegen heug en meug. De GGD stuurde in de zomer medewerkers naar huis die nu weer halsoverkop moeten worden geworven. Eind volgende week krijgen we een teststraat op Schiphol, maar nu al komen daar duizenden mensen terug uit risicogebieden. Waarom wordt het testprobleem niet opgelost voor mensen zonder auto? Duitsland, België en Frankrijk zijn ook geen dictaturen. Toch maken ze daar soms andere keuzes. En ik heb ook niet zoveel met beschouwingen over hoe liberaal onze volksaard is. Je moet gewoon heel zakelijk communiceren.’

Op één punt lijkt dat donderdag te zijn gelukt: de GGD’s melden een verzesvoudiging van het aantal testafspraken, als directe reactie op Ruttes oproep. Alleen de nieuwste RIVM-cijfers (weer ruim 500 besmettingen erbij) temperden vrijdag het enthousiasme weer. En toen liet de GGD in Amsterdam ook nog weten dat het bron- en contactonderzoek wordt afgeschaald wegens gebrek aan mankracht. Ook andere GGD’s zuchten naar eigen zeggen onder capaciteitsproblemen, in weerwil van de indruk die het kabinet steeds wekt. 

Dat maakt Rutte kwetsbaar komende woensdag, als de volksvertegenwoordiging terugkeert voor een zomers coronadebat en een meerderheid hem onomwonden zal inpeperen dat dit onacceptabele berichten zijn. Als de premier zichzelf tegen die tijd niet weer wat groter heeft gemaakt, gaat de Kamer hem dwingen. ‘Want je hoeft geen dictator te zijn’, benadrukte Asscher vrijdag, ‘om gewoon het testbeleid op scherp te zetten.’

‘Als mensen de maatregelen niet opvolgen, heeft het uiteindelijk allemaal geen zin’
Met een voor de GGD ongekend felle boodschap probeerde de gezondheidsdienst deze week Nederlanders wakker te schudden. Anja Schreijer, hoofd algemene infectieziekten van de GGD Amsterdam: ‘We hebben er misschien te veel vertrouwen in gehad dat mensen zich aan de regels zouden houden.’

Hoe controleert de GGD of reizigers thuisblijven – en andere vragen die bleven liggen na de persconferentie
De persconferentie van over nieuwe coronamaatregelen riep donderdagavond opnieuw vragen op. Over onder meer de horeca, de macht van de burgemeesters en de quarantaineplicht.

De belangrijkste stukken omtrent het coronavirus zijn verzameld in dit dossier.