Direct naar artikelinhoud
AnalyseRechtsstaat in de EU

Wat Brussel kan doen aan de belabberde LGBT-rechten, persvrijheid en rechtspraak in Polen en Hongarije

LGBT-vrije zone in PolenBeeld Bartosz Staszewski

Regeringsleiders werden het vorige maand eens over de voorwaarden tijdens hun marathontop, maar de uitwerking blijft vaag. Intussen gebeurt er weer van alles in Polen en Hongarije.

Sjonge, wat waren de 27 EU-regeringsleiders opgelucht, toen ze in de vroege uurtjes van 21 juli, na vier loodzware etmalen, in Brussel een akkoord bereikten over de meerjarenbegroting en het coronafonds. Gelukkig: hun zomervakanties waren gered, net als die van duizenden ambtenaren en journalisten.

Toch liggen een paar van die regeringsleiders dezer dagen misschien een uurtje of wat wakker op hun vakantieadres, worstelend met de vraag: wat hebben we nou eigenlijk afgesproken over de rechtsstaat? Nieuwe ontwikkelingen in Polen en Hongarije, van ná de top, maken die vraag weer actueel.

Maandenlang was er gediscussieerd over de rechtsstaat-voorwaarden die aan het EU-geld zouden worden verbonden. De ‘traditionele’ EU-landen, waaronder Nederland, wilden de geldkraan kunnen dichtdraaien als bijvoorbeeld de onafhankelijkheid van de rechtspraak, gelijke behandeling of de persvrijheid elders onder druk kwamen te staan. Vooral Hongarije en Polen, die inmiddels een reputatie hebben op dat gebied, verzetten zich tegen die link. Alsof rechtsstatelijke principes te koop zijn, schamperden ze.

Marathontop jaste de rechtsstaat er doorheen

In de sloturen van dat marathon-miljardengevecht van vorige maand leek het rechtsstaat-onderdeel er een beetje doorheen gejast. Dat de Hongaarse premier Viktor Orbán zo tevreden was met het resultaat, was veelzeggend. De indruk ontstond dat de andere landen nogal ruggegraatloos hadden toegegeven aan de wensen van Boedapest en Warschau om mislukking van de top te voorkomen.

Er is weliswaar voor het eerst een verband gelegd tussen de rechtsstaat en EU-gelden, maar hoe dat in de praktijk precies moet werken, blijft onduidelijk. Premier Rutte gaf aan het einde van de top toe dat dit zijn enige bron van teleurstelling was. Hij had op andere vlakken echter genoeg binnengehaald om met een tevreden gevoel de koffers te pakken.

De inkt van het akkoord was nog niet droog, of hoofdredacteur Szabolcs Dull van de populaire, onafhankelijke Hongaarse nieuwssite Index.hu werd ontslagen. Hij had eerder zijn bezorgdheid geuit over de onafhankelijkheid van zijn medium: de advertentietak was overgenomen door een aan de regering-Orbán gelieerde mediagigant. Uit protest over Dulls vertrek dienden vrijwel alle journalisten van Index hun ontslag in.

En wat deed Brussel? In Brussel bleef het vrij stil. Wat konden ze ook doen?

Poolse gemeenten tegen de ‘homorechten’

Intussen balde de Europese Commissie wel een vuist tegen Polen, en in één moeite door ook een beetje naar wat de regeringsleiders op rechtsstaat-gebied hadden afgesproken. Vorige week maakte Eurocommissaris Helena Dalli (gelijkheid) bekend dat zes Poolse gemeenten geen geld zouden krijgen uit een EU-pot die de zogeheten stedenbanden met plaatsen in andere landen moet stimuleren. Reden: die Poolse gemeenten hebben zich ‘LGBT-vrij’ verklaard. Aan homorechten doet men daar niet. Het gaat om kleine bedragen (tussen de 5000 en 25.000 euro), maar het symbolische en principiële gehalte is groot.

Nog een LGBT-vrije zone in PolenBeeld Bartosz Staszewski

Zelfs commissievoorzitter Ursula von der Leyen wijdde er een tweet aan. “Onze verdragen garanderen dat elke persoon in Europa vrij is om te zijn wie ze zijn, om te wonen waar ze willen en degenen lief te hebben die ze willen”, aldus Von der Leyen op 30 juli. Dat ze deze algemeenheden bezigde met Polen op het oog, bleek uit de hashtag #LGBTI.

Eurocommissaris Dalli wees op de voorwaarden voor de subsidies. De stedenband-programma’s moeten toegankelijk zijn voor alle EU-burgers, zonder enig onderscheid te maken op geslacht, afkomst, geloof of seksuele geaardheid.

Polen boos om Brusselse ‘boete’

In sommige Poolse kringen wordt de subsidieweigering geïnterpreteerd als een boete. “Ongegrond en illegaal”, zei justitieminister Zbigniew Ziobro. Uitgesproken leden van de aartsconservatieve regeringspartij PiS menen dat de EU kennelijk onder de plak zit van de ‘LGBTI-subcultuur’. Volgens hen is het maar goed dat de Poolse autoriteiten kinderen in bescherming nemen tegen de internationale ‘homopropaganda’.

En nog een.Beeld Bartosz Staszewski

Nog eventjes, aldus Ziobro, en Brussel zet landbouwsubsidies of structuurfondsen voor Polen helemaal stop ‘omdat Polen het homohuwelijk niet legaliseert’. Het verst ging Przemyslaw Czarnek, een PiS-parlementariër. Die stelde dat de ‘LGBTI-propaganda’ eigenlijk dezelfde wortels heeft als Hitlers nationaal-socialisme.

Van een andere orde was een uitspraak uit Amsterdam. De Internationale Rechtshulpkamer (IRK) van de hoofdstedelijke rechtbank liet op 31 juli weten dat ‘Poolse rechtbanken niet langer onafhankelijk zijn ten opzichte van de Poolse regering en het Poolse parlement’. De IRK vraagt zich daarom af of uitlevering van verdachten aan Polen nog wel verantwoord is. Die vraag is voorgelegd aan het Europees Hof van Justitie. De afgelopen jaren hebben meer rechtbanken in EU-landen die twijfel getoond.

Kortom: het grote EU-akkoord van 21 juli is nog lang geen slotakkoord. Het Europees Parlement, dat nog moet instemmen met het hele pakket, wil strakkere rechtsstaat-voorwaarden. Ook de na de EU-top aangetreden Franse minister voor Europese zaken, Clément Beaune, zei afgelopen weekeinde dat het allemaal veel strenger moet. Het is dus nog altijd mogelijk dat Boedapest en Warschau te vroeg victorie hebben gekraaid.

Lees ook:EU-leiders na marathontop eindelijk akkoord over begroting en herstelfonds

Na vier dagen en twee nachten onderhandelen hebben de Europese staatshoofden en regeringsleiders een akkoord bereikt over de volgende meerjarenbegroting tot 2027 en een coronaherstelfonds. 

Met Index verdwijnt de onafhankelijke pers in Hongarije

Met het tot zwijgen brengen van de onafhankelijke nieuwssite Index blijven er maar weinig onafhankelijke media over in Hongarije. ‘Er is geen ander’, roepen demonstranten dan ook tijdens een demonstratie voor de persvrijheid