Verkiezingen in Polen: gaat het land Hongarije achterna?

Rafal Trzaskowski was nog maar anderhalf jaar burgemeester van Warschau toen zijn partij Burgerforum hem in mei bijna smeekte zich kandidaat te stellen voor het presidentschap. De peilingen waren funest voor de partij. Er moest per direct een charismatische leider opstaan. Zo niet, dan dreigde in Polen hetzelfde te gebeuren als in Hongarije: een oppermachtige, autoritaire regering die probleemloos de restjes van oppositie tegen elkaar uitspeelt.

Trzaskowski greep zijn kans. Uit het niets schoot hij in een maand tijd naar ruim 30 procent in de eerste ronde. Aanzienlijk minder dan de zittende president, Andrzej Duda, maar genoeg om de tweede ronde zondag heel spannend te maken. De confrontatie Duda-Trzaskowski is een botsing van twee werelden: nationalistisch-conservatief tegenover pro-Europees-liberaal. De tegenstelling is harder dan ooit; voor het eerst was er geen verkiezingsdebat.

Volgens Trzaskowski’s aanhangers ligt dat niet aan hun kandidaat. “Hij is open, tolerant en praat met iedereen”, zegt Alicja Malinowska-Gorna. “In tegenstellling tot Duda die liegt en mensen uitsluit.” Wie wordt door president Duda uitgesloten? “Homo’s en mensen die hij als elitair stigmatiseert: leraren, dokters, rechters.” Ze staat samen met andere leraren te wachten voor het schooltje van Lagiewniki Koscielne. Trzaskowski heeft hun dorp uitgekozen om te laten zien dat hij niet alleen de kandidaat van de grote steden is.

 De staatstelevisie doet haar best

Opeens stopt het busje voor het hek. Eerder dan aangekondigd. Applaus, nerveus gedrang van verraste cameramensen. Het scenario verloopt zoals bij elk dorpsbezoek. Een dankwoord van Trzaskowski aan zijn collega-burgemeester, een hapje van de lokale specialiteit. Vandaag schuift Trzaskowski een snee brood met reuzel naar binnen onder de verzekering dat het heerlijk smaakt. Dan volgt een gesprek achter gesloten deuren, in dit geval met leraren. Na afloop mag elke redactie – ook pro-Duda – een vraag stellen. Dan volgt een fotosessie; een medewerker van Trzaskowski neemt de smartphone in ontvangst en maakt een kiekje. En hup, het volgende dorp, het volgende stadje.

Mariusz Napierala, manager bij een handelsbedrijf, staat nog na te praten als het Trzaskowski-busje is verdwenen. Ook hij roemt Trzaskowki’s openheid. “Hij is bereid met iedereen over elk onderwerp te praten, van extreem conservatief-kerkelijk tot liberaal. En hij kijkt niet weg als hij met mensen praat.” Napierala weet op wie hij zondag stemt. “Trzaskowski moet wel heel belezen zijn. Hij kan over elk onderwerp meepraten.”

Naar eigen zeggen heeft de burgemeester van Warschau thuis tienduizend boeken plus een forse platencollectie; zijn vader was jazz-musicus. Hij spreekt zes talen. Hij studeerde Engels, promoveerde in internationale betrekkingen en doceerde aan diverse hogescholen in Warschau. Pas in 2009 deed hij zijn intrede in de politiek als euro­parlementariër. In de laatste twee regeringsjaren van het Burgerplatform, 2014-2015, was hij minister van digitalisering en staatssecretaris voor Europese zaken.

In een land waar beroepspolitici decennialang meegaan, geldt de 48-jarige Trzaskowski als nieuwkomer. Ook het feit dat hij in de wilde jaren na de val van het communisme geen vuile handen maakte, maakt het moeilijk hem als dief en oplichter neer te zetten. Maar de staatstelevisie doet haar best.

‘Trzaskowski is een draaikont’

Dat blijkt ook in Lomza, een stadje ten noordoosten van Warschau, waar regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) oppermachtig is. Ongeveer tweeduizend mensen staan te wachten op ‘hun president’. Even wordt de sfeer grimmig als enkele tientallen Trzaskowski-aanhangers verschijnen met bordjes ‘Don’t Du da’, maar potige politie in gevechtsuniform houdt potentiële kemphanen uit elkaar.

Het contrast met Trzaskowski’s bijeenkomst is groot. De president houdt een monoloog van bijna een uur, waarin hij hoog opgeeft over de politiek van de regering en van zichzelf. Het zijn vooral sociale voorzieningen en nationale trots die de klok slaan. Er is geen persconferentie. Journalisten komen niet in de buurt van de president. Vragen naar Trzaskowski levert onder de verzamelde Duda-aanhang veel scheldwoorden op. Niemand wil met naam genoemd geworden. Eén concreet verwijt keert een paar keer terug: “Trzaskowski is een draaikont. Hij verandert vaak van mening.”

Feit is dat Trzaskowski in deze campagne schommelt tussen felheid en vaagheid. Gevraagd naar de rechtsstaat die volgens hem door PiS wordt ondermijnd, vallen harde woorden, om vervolgens op verzoenende toon te bezweren dat hij streeft naar goede samenwerking met de PiS-regering, op het gebied van buitenlandse politiek, gezondheidszorg, onderwijs, enzovoorts.

Lonken naar links, knipogen naar rechts

President Duda moet vooral het PiS-electoraat mobiliseren en hamert daarom constant op hetzelfde aanbeeld. Trzaskowski heeft het moeilijker. Hij moet kiezers paaien die in de eerste ronde op kandidaten stemden van links tot uiterst rechts.

En dus lonkt Trzaskowski naar links met peuterspeelzalen, vrouwenrechten, financiering van reageerbuisbevruchting, geld voor de gezondheidszorg en een pensioentoeslag voor vrouwen die kinderen hebben opgevoed. En dan knipoogt hij weer naar rechts met belastingverlagingen en goedkopere benzine. Als burgemeester van Warschau sprak hij de hoop uit ooit als eerste een homopaar in de echt te verbinden. Afgelopen week benadrukte hij dat hij tegen adoptie van kinderen door homo-stellen is. Wie PiS wil verslaan, moet schipperen.

Lees ook: Polen naar de stembus: verdeeld over ‘lhbt-ideologie’ en krappe begroting

President Andrzej Duda is niet meer zeker van herverkiezing; het machtsmonopolie van de nationaal-conservatieven staat op de tocht.