Omdopen ‘Mohrenstrasse’ blijkt worsteling: nieuwe naam blijkt van antisemiet

In een persbericht sprak het ov-bedrijf Berliner Verkehrsbetriebe (BVG) zich uit ‘tegen alle vormen van racisme en discriminatie’. Glinkastrasse zou het station gaan heten, naar een straat die de Mohrenstrasse kruist. 

Een goede daad op een goed moment, moeten ze bij de BVG hebben gedacht. Maar zo eenvoudig blijkt de naamsverandering niet te zijn, in een stad met een overdaad aan omstreden verleden.

De Mohrenstrasse − een lange, rechte straat in het stadsdeel Mitte − kreeg zijn naam al in 1706. Sinds een paar jaar pleiten onder andere de Initiative Schwarze Menschen in Deutschland (ISD) en de Berlijnse Groenen voor verandering. De naam verwijst volgens hen naar ‘de doodgezwegen handel van tot slaaf gemaakte Afrikanen door Brandenburg-Pruisen rond 1700’, aldus de website van de ISD.

Overschaduwd

Het naar internationale standaarden bescheiden, maar bloedige koloniale hoofdstuk uit de Duitse geschiedenis werd in het collectieve bewustzijn lange tijd overschaduwd door zwarte bladzijden van later datum. Maar al een aantal jaren klinkt de roep om meer openheid en rekenschap over deze periode.

Niet iedereen wil dat de naam Mohrenstrasse verdwijnt. Behalve nostalgisch ingestelde buurtbewoners zijn er ook stadshistorici tegen. Zij vermoeden dat de straat haar naam dankt aan de zwarte soldaten die in het Pruisische leger dienden. In die context heeft het woord ‘moor’ geen negatieve lading, is hun redenering. Het resultaat is een patstelling waarbij de verantwoordelijke gemeenteambtenaren zich verstoppen achter bureaucratische procedures.

Begin juni namen Black Lives Matter-demonstranten het heft in eigen hand en doopten ze de in de straat liggende metrohalte met zelfgeknutselde borden alvast om tot halte George Floyd, naar de zwarte Amerikaan die in mei dit jaar omkwam door politiegeweld.

Dat bracht het ov-bedrijf BVG, dat zichzelf graag in de kijker speelt met opvallende acties, op een idee.

Naamsveranderingen

Het station, dat sinds 1908 bestaat, veranderde in tegenstelling tot de Mohrenstrasse zelf vaak van naam. Tot 1950 heette het station Kaiserhof, naar een hotel dat verdween in de geallieerde bommenregen. Daarna, in de DDR, werd het station achtereenvolgens vernoemd naar Ernst Thälmann en Otto Grotewohl, beiden uiteraard communistische partijbonzen. Na de val van de Muur werd het station Mohrenstrasse genoemd.

Dat zo’n naam nogal nauw luistert met de politieke, historische en ethische eisen van de tijdgeest, hadden ze bij de BVG dus kunnen weten. Toch lijkt Glinkastrasse geen gelukkige keuze. Michail Ivanovitsj Glinka was een Russische componist die in 1857 in Berlijn overleed. Ook was hij een antisemiet. Zo gaat de opera Prins Cholmski, waarvoor hij de muziek schreef, over een Joodse samenzwering tegen het tsarenrijk. Niet echt een geschikte naam voor een station, en zeker niet voor een station op een paar honderd meter afstand van het Berlijnse Holocaustmonument.

Dinsdagmiddag floot de gemeenteraad het ov-bedrijf terug. Inmiddels heeft BVG aangegeven open te staan voor andere suggesties, zolang ze maar refereren aan straten in de buurt. 

Stichting ISD zou het liefst zien dat straat en het station werden vernoemd naar Anton Wilhelm Amo, een jongen uit het huidige Ghana die in de 18de eeuw door de Nederlandse West-Indische Compagnie als kindslaaf naar Amsterdam werd verscheept en verkocht aan een Duitse hertog. Amo had het geluk dat hij mocht studeren en werd Duitslands eerste zwarte filosoof.