Burgemeester Halsema heeft iets uit te leggen na demonstratie zonder afstand

Nog geen maand na de dodenherdenking zonder publiek op de Dam, stroomde hetzelfde plein in Amsterdam maandagavond vol met duizenden demonstranten tegen racisme en het politiegeweld in Amerika. De anderhalve meter afstand, nog steeds een belangrijk wapen in de strijd tegen de verspreiding van corona, werd hierbij massaal genegeerd. Het virus zou aan een klein sprongetje genoeg hebben om zich te verspreiden. 

Burgemeester Femke Halsema was ‘overdonderd’ door de opkomst, zei ze maandagavond in praatprogramma Op1. De gemeente en politie hadden 250 tot 300 mensen verwacht op de Dam. Dit werd later bijgesteld tot het dubbele, maar dranghekken of een grotere politiemacht werden niet nodig geacht. Een enorme onderschatting, bleek maandagavond.

Relletjes en gedoe

Halsema was er zelf ook niet gelukkig mee, erkende ze. Maar ingrijpen achtte ze op dat moment niet meer mogelijk. De politie was daar niet op voorbereid en bovendien zou hardhandig optreden mogelijk leiden tot relletjes en gedoe; ging de demonstratie juist niet om hardhandig politieoptreden in Amerika? Tweede Kamerleden uitten direct hun verontwaardiging over de massale overtreding van de coronaregels. “Een klap in het gezicht van de zorgverleners,” zei CDA’er Julius Terpstra. 

Ook vanuit de zorg kwam kritiek. “Dag en nacht hebben de zorgmedewerkers zich door het stof gewerkt. We weten dat bijeenkomsten van grote groepen, zonder respect voor social distancing, het risico zijn voor verspreiding van Covid-19,” aldus Maurice van den Bosch, bestuursvoorzitter van het Amsterdamse ziekenhuis OLVG. De pijlen richten zich op burgemeester Femke Halsema, die niet ingreep toen duidelijk was dat de coronaregels massaal werden overtreden. “Soms moet je een demonstratie stoppen omdat het te druk wordt,” aldus Klaas Dijkhoff, VVD-fractievoorzitter in de Tweede Kamer. Rob Jetten, politiek leider van D66 vond eveneens dat de overheid had moeten ingrijpen.

Bijkans heilig

Ingrijpen in een demonstratie ligt gevoelig, even los van mogelijke escalatie. De vrijheid om te demonstreren is vastgelegd in de Grondwet en door oud-burgemeester Eberhard van der Laan ‘bijkans heilig’ verklaard. Halsema wilde niet breken met deze vrijheid, zelfs niet tijdens de coronacrisis. Ze wees op de verantwoordelijkheid van de deelnemers. Het optreden van de burgemeester en politie zal de komende tijd leiden tot flinke politieke debatten, in de gemeenteraad maar ook daarbuiten. 

Halsema zal dan ook verantwoording moeten afleggen voor haar uitspraak op AT5 dat deze demonstratie ‘te belangrijk’ was om in te grijpen, waarmee ze de indruk wekt een inhoudelijk oordeel te vellen, hetgeen niet past bij een neutrale overheid. Maar de centrale vraag is: hoe kon het gebeuren dat de opkomst zo enorm is onderschat?

Arme handhaver

Het besluit om niet op te treden, zal ook tot maatschappelijke discussie leiden. Arme handhaver die morgen in het Vondelpark een boete moet uitdelen aan picknickende Amsterdammers die te dicht bij elkaar zitten. Hun verweer ligt voor de hand; waarom wij wel en de demonstranten niet? Het argument dat een demonstratie tegen racisme van een andere orde is dan bier drinken in het park zal op zo’n moment geen applaus oogsten. 

En welke gevolgen heeft dit voor de motivatie van de rest van Nederlanders om de coronaregels in acht te nemen, in de verpleegtehuizen, op het werk of op het terras? Natuurlijk is het onze eigen verantwoordelijkheid, maar deden we dit ook niet samen? Halsema heeft iets uit te leggen.