Miljoenen genoten van zijn vrolijke Eftelingmuziek, toch vangt hij maar 198 euro per jaar

Componist Maarten Hartveldt draait op een koude ochtend in november 2015 zijn zilvergrijze Saab de parkeerplaats van de Efteling op. Als hij zijn portier opent, hoort hij direct de muziek die hij in 2004 speciaal voor het themapark componeerde. Hij stapt uit, trekt z’n grijze Stetson-pet goed over zijn voorhoofd en zet een zonnebril op. Hartveldt wil liever niet dat mensen hem hier zien.

^{Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie}

Hij hoort de harpen en het hoorngeschal. Rustig tempo, alsof je naar de entree van een kasteel schrijdt. Tenminste, zo had-ie het bedacht. Onderweg file gehad, dreinende kinderen op de achterbank en dan: betoverende muziek bij het uitstappen. Zoon voelt zich meteen een prins, de dochter een prinses en met een opgeknapt humeur betalen pa en ma de fikse toegangsprijs.

Een themapark is uiteindelijk gewoon een commerciële toestand verpakt in een illusie. En daar moest zijn muziek een flink handje bij helpen.

Dan komt deurwaarder Cees Vroegrijk aanrijden, met wie hij heeft afgesproken. Vroegrijk stapt uit en gaat aan de slag. Hij meet alles op met een rolmaat. Hoe breed de parkeerplaats is, hoe lang. Alle plekken waar de muziek van Hartveldt klinkt, zet hij op de foto en hij neemt de muziek op. De componist loopt er wat ongemakkelijk omheen.

Als de deurwaarder klaar is, kopen ze bij de entree twee kaartjes voor volwassenen. In het park doet Vroegrijk hetzelfde. Hartveldt loopt achteraan en hoort eigenlijk overal zijn eigen werk. Even naar de wc? Zijn muziek. Een pauzebroodje op een terras? Zijn muziek.

De deurwaarder slaat geen plekje over. Na drie uur zijn de twee mannen klaar en verlaten ze het park. Thuis schrijft Vroegrijk zijn bevindingen op in een officieel proces-verbaal: de muziek van Hartveldt klinkt nog overal in de Efteling, op bijna 54 duizend vierkante meter.

Een dikke week geleden had Hartveldt namelijk een brief gekregen van auteursrechtenorganisatie Buma/Stemra waarin stond dat zijn muziek al sinds 2009 niet meer op ‘wandelpaden en pleinen’ in de Efteling ‘ten gehore’ wordt gebracht. Nu heeft Hartveldt het bewijs dat de organisatie die zijn belangen moet behartigen tegen hem heeft gelogen.

Slepend conflict

De nu 67-jarige componist is al jaren verwikkeld in een slepende affaire met Buma/Stemra. Deze auteursrechtenorganisatie heeft van de overheid het monopolie gekregen op het innen van vergoedingen bij bijvoorbeeld radio- en televisiestations en horecaondernemers die muziek draaien. Buma/Stemra verdeelt dit geld over de aangesloten componisten, tekstschrijvers en tekstdichters.

Maar Hartveldt probeert sinds 2006 uit te zoeken hoe het kan dat hij voor zijn speciaal gecomponeerde muziekstukken voor de Efteling, die jaar in jaar uit bijna 5 miljoen bezoekers te horen krijgen, nauwelijks geld krijgt.

Hij is nu inmiddels een jaar met pensioen, na een mooie carrière met nationale en internationale erkenning: een Edison-award, een nominatie voor een Grammy, internationale prijzen. Voor geld hoeft hij het niet te doen. ‘Maar ik wil dit tot op de bodem laten uitzoeken. Want als het bij mij zo gaat, waarom zouden ze dan de belangen van anderen wel goed behartigd hebben?’

Componist Hartveldt is niet de eerste kunstenaar die in de clinch ligt met Buma/Stemra. Andere muzikanten en componisten gingen hem voor. De klacht was bijna altijd dezelfde: het beleid van de auteursrechtenorganisatie is onduidelijk en willekeurig, de administratie een chaos en terwijl medewerkers riante salarissen ontvangen, vragen de aangesloten rechthebbenden zich af waar hun geld blijft.

Met tachtig man in de studio

Terug naar 2004. Dat jaar krijgt Hartveldt van de Efteling het verzoek om muziek voor het hele park te ontwerpen. Eerder hielp hij al eens collega John Ewbank, die een nummer voor zangeres Trijntje Oosterhuis schreef bij de attractie PandaDroom. Daarna componeert Hartveldt zelf een stuk voor de attractie ‘Het meisje met de zwavelstokjes’ en de directie van het themapark was erg enthousiast.

Maar de componist twijfelt. Hij weet hoeveel werk het is. Daar krijgt hij dan 40 duizend euro voor, maar daar blijft weinig van over als hij een orkest heeft ingehuurd om zijn ideeën uit te voeren.

Dus belt hij met Buma/Stemra, de organisatie waar hij al jaren bij aangesloten is en waar hij verplicht zijn werk moet onderbrengen. ‘Dit was een lucratieve opdracht, werd me verzekerd’, vertelt Hartveldt nu. ‘Elk jaar komen er miljoenen bezoekers in de Efteling. Jaar in jaar uit zal zijn muziek daar klinken. Het is een riante pensioenvoorziening.’

Hartveldt is om, begint te componeren en huurt via een soort makelaar in Praag een flink orkest van 80 muzikanten in. Hij is nog van de generatie die alles met echte muzikanten opneemt, terwijl er tegenwoordig veel muziek uit een geluidsbibliotheek getoverd wordt. Een hoorn? Hup, een druk op de knop en daar is-ie. Heb je een piccolotrompetje nodig voor een solo? Geen probleem. Dat is niks voor hem. Je hoort het direct, zegt hij. Er zit geen dynamiek in. Muziek moet leven.

Na vier lange dagen in de befaamde Barrandov-studio – een week eerder is acteur Tom Cruise er nog aanwezig om te luisteren naar de opnames die onder zijn nieuwste kunsten gezet zullen worden – vliegt Hartveldt naar huis met de ruwe opnamen. Een paar maanden knippen en schaven later levert hij het in bij de Efteling.

De afrekening: 198 euro

Twee jaar later krijgt Hartveldt de eerste afrekening van Buma/Stemra: 198 euro. En daar moet zijn jaarlijkse lidmaatschapsgeld van de belangenorganisatie van 75 euro nog van af. De componist kijkt verbaasd naar het briefje. De muziek die hij speciaal voor de Efteling heeft gecomponeerd – een bedrijf waar jaarlijks miljoenen bezoekers komen en waar de omzet meer dan 200 miljoen per jaar bedraagt – levert hem iets meer dan 100 euro per jaar op?

Het is voor Hartveldt het begin van een jarenlange discussie over berekeningen, categorieën, licenties, fees, referentierepertoire. Hartveldt probeert het eerst bij de medewerkster van Buma/Stemra die hem lekker maakte met een fikse pensioenvoorziening. Hij belt, mailt, krijgt vage antwoorden terug en schakelt uiteindelijk de Kunstenbond in om hem bij te staan.

Pas in 2015 krijgt hij voor het eerst een uitvoerige brief van Buma/Stemra met uitleg hoe de berekeningen in elkaar zitten. Het blijkt dat het gebruik van muziek door de Efteling door Buma/Stemra is geregeld in een overeenkomst met Koninklijke Horeca Nederland. Omdat de organisatie moeilijk kan controleren welke artiesten een café, restaurant of themapark allemaal draait, werken ze met een zogeheten ‘blanket license’. Voor een bepaald tarief mogen ze alles onbeperkt draaien uit de catalogus van Buma/Stemra.

Maar omdat dan niet duidelijk is welke artiesten gedraaid zijn, weet Buma/Stemra niet aan welke leden ze het geïncasseerde geld moeten geven. Daarom hebben ze het zogeheten referentierepertoire bedacht: dit zijn alle muziekwerken van langer dan 1 minuut, die in een jaar op de radio en televisie zijn gedraaid. Het geld dat Buma/Stemra binnenkrijgt, verdelen ze dus over de artiesten uit het referentierepertoire.

Dat betekent dat Hartveldt niets krijgt voor zijn muziek in de Efteling. Want zijn muziek is immers nooit op de radio of televisie te horen en ontbreekt in het referentierepertoire. Het komt er dus op neer dat René Froger, Guus Meeuwis, noem maar op, geld krijgen als zijn muziek is gedraaid.

Op de vierkante meter

Buma/Stemra heeft iets bedacht om dit probleem deels op te lossen. Een artiest die niet in het referentierepertoire zit, maar weet dat zijn muziek ergens gedraaid wordt, kan een beroep doen op de regeling voor ‘niet-gesignaleerde werken’. De muziek wordt ingedeeld in een categorie en aan de hand van het aantal vierkante meters waarop de muziek te horen is, komt er een bepaald bedrag uitrollen.

Alleen, zo krijgt Hartveldt te horen, heeft hij nooit een beroep gedaan op die regeling. Dus krijgt hij geen geld voor het grootste gedeelte van de Efteling waar zijn muziek draait. Dan had hij de regels maar beter moeten lezen, is de boodschap. Om onduidelijke reden krijgt hij wel geld voor zijn muziek op het looppad naar de ingang van de Efteling, hoewel hij daar ook nooit een speciaal verzoek voor ingediend. Dat is die 198 euro. Alstublieft.

Tankstationmuziek

De componist is woest al hij de brief leest. Wat is dit allemaal? Hoezo speciaal verzoek? En waarom is zijn muziek ingedeeld in de categorie Mechanische Achtergrondmuziek B, waarin ook parkeergarages en tankstations vallen? ‘Bovendien zijn mijn composities speciaal voor het park gemaakt en niet als achtergrondmuziek.’ En ze weten toch precies wat er in de Efteling gedraaid wordt? Zijn muziek.

Hij vraagt aan Michel den Dulk of hij een verklaring wil afleggen over het belang van muziek in themaparken. Den Dulk is een voormalig werknemer van de Efteling en inmiddels creative director bij de themaparken van Walt Disney. Die schrijft vervolgens dat muziek in themapark hoort bij ‘de totaalbeleving’, ‘beeldversterkend’ moet werken en ‘emoties’ moet oproepen. Een ‘belediging’ dat deze ‘speciaal gecomponeerde’ muziek door Buma/Stemra vergeleken wordt met achtergrondmuziek in de horeca of supermarkt, aldus Den Dulk.

Bovendien heeft Buma/Stemra ook nog eens een verkeerde oppervlakte gebruikt. Zijn muziek is overal in het park te horen. Hoezo alleen op het looppad naar de ingang? Een paar weken later in oktober 2015 krijgt hij nog een brief van Buma/Stemra. Daarin staat ineens dat de Efteling heeft laten weten dat zijn muziek al sinds 2009 niet meer op de wandelpaden en pleinen klinkt, en ook niet op de parkeerplaats. Dat is het moment dat Hartveldt besluit met de deurwaarder zelf de Efteling te bezoeken.

Nu vijf jaar later is de kwestie nog niet opgelost. In 2017 krijgt Hartveldt ironisch genoeg nog een brief van de directie van de Efteling vanwege de 65ste verjaardag van het park en daar hoort nieuwe parkmuziek bij. De muziek van Hartveldt zal voortaan niet meer te horen zijn. ‘Het leek mij correct u hiervan vooraf op de hoogte te stellen. Jarenlang hebben wij als Efteling mogen genieten van de mooie parkmuziek die u voor de Efteling heeft gemaakt. Wij zijn u daarvoor erkentelijk en danken u’, leest Hartveldt.