Het nieuwe motto van D66: Wachten op Kaag

D66’ers zitten donderdagavond met stijgende verbazing naar de televisie te kijken. Nieuwsuur pakt groot uit met een gerucht dat medio mei voor het eerst in de Financial Times stond: minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag is in de race om topvrouw van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) te worden.

Voor de camera’s van het actualiteitenprogramma glundert de D66-bewindsvrouw. Ze heeft het ook gelezen en gehoord. ‘Hartstikke eervol’, zegt Kaag, die desgevraagd niet ontkent dat ze geschikt is voor die functie. Een paar zinnen later: ‘Het is voor Nederland ook heel belangrijk dat er sterke, goeie namen met ervaring worden genoemd.’

Of ze dan nog wel in de race is voor het D66-leiderschap? ‘Beide zijn heel eervol. Over de D66-rol denk ik serieus na.’

Het appverkeer is dan al op gang gekomen. Staat de voor veel D66-leden gedroomde lijsttrekker op het punt om weer te vertrekken? ‘Het lijkt alsof ze de beste optie op de transfermarkt aan het aftasten is’, merkt een D66’er geamuseerd op.

Ook wordt er meteen verwezen naar een opiniestuk dat eerder in de week nog in het Algemeen Dagblad verscheen. Elise van Zeeland, de voormalige rechterhand van ex-D66-leider Alexander Pechtold, deed daarin als voorzitter van het Els Borst Netwerk een oproep aan ‘de topvrouwen van D66’ om zich te melden voor het lijsttrekkerschap. ‘Wij willen meer: opnieuw een vrouwelijke partijleider én de eerste vrouwelijke premier van ons land.’

Rode loper

Het is intern dan al bekend dat Kajsa Ollongren vanwege haar gezondheidsperikelen niet meer in de race is; het opiniestuk bevestigt vooral dat de partij smacht naar Kaag. Het artikel wordt gezien als een manier om de rode loper voor haar uit te rollen. 

Na Nieuwsuur is opeens de vraag of de liefde wel wederzijds is. Een prominente D66’er: ‘Ze hadden in dat opiniestuk moeten schrijven: we willen een vrouw als premier, mits ze niet liever naar de WTO gaat.’

Toch klinken er dan ook al meteen sussende geluiden uit kringen rondom de D66-bewindsvrouw. Daar valt te horen dat Kaag als ex-topdiplomaat en minister voor Buitenlandse Handel al snel door collega’s in andere landen wordt gezien als kandidaat voor de post bij de internationale handelsorganisatie. Iets concreets zou er niet spelen.

Er zijn volgens een vertrouweling van Kaag geen gesprekken gevoerd met de WTO en de D66-bewindsvrouw zou ook nooit haar interesse in de functie kenbaar hebben gemaakt. ‘Ze doet er verder niks mee. We hebben het er nauwelijks over gehad sinds het in de Financial Times stond.’ 

Ook Kaag zelf probeert vrijdag de geest weer in de fles te krijgen. ‘Ik heb geen verhuisplannen. Ik ben bewust naar Nederland teruggekomen om in de politiek te gaan. D66 is heel belangrijk en ik ben er nog steeds serieus mee bezig.’ 

Andere prominente D66’ers blijven dan ook optimistisch. Van Zeeland van het Els Borst Netwerk ziet in de verhalen over Kaag als mogelijke kandidaat voor een internationale toppositie vooral ‘een compliment’ en de bevestiging dat haar partij ‘een potentiële premier’ in huis heeft. ‘Uiteraard zie ik haar liever als kandidaat-premier dan als baas van de WTO.’

Het geeft aan hoe hoog de verwachtingen zijn gespannen binnen de partij. Een D66’er als Frans van Drimmelen, een invloedrijke lobbyist die vaak een grote rol speelt bij campagnes, heeft al meerdere weddenschappen afgesloten dat zijn partij ‘groter dan ooit’ gaat worden bij de komende verkiezingen. Dat D66 op dit moment in de peilingen schommelt rond een schamele tien zetels doet daar niks aan af. Als Kaag lijsttrekker wordt, kan dat zo weer veranderen, zo is de hoop. Met Rob Jetten – de belangrijkste andere kandidaat – ‘is die kans er ook nog wel’, zegt Van Drimmelen iets minder overtuigend.

Enorme behoefte

Het optimisme over Kaag is niet helemaal op drijfzand gebouwd. Een onderzoek van Ipsos in opdracht van Women Inc. wees eerder uit dat vooral linkse en progressieve kiezers bereid zijn om van partij te veranderen als ze daarmee een vrouwelijke lijsttrekker kunnen steunen. Ook Van Zeeland ziet ‘een enorme behoefte’ aan meer vrouwen in de politieke top.

‘We weten dat rolmodellen werken’, aldus Van Zeeland. ‘Als je wilt dat jonge meisjes beseffen dat ze alles kunnen worden, dan moet je dat laten zien. Er zijn genoeg kiezers van andere partijen – vrouwen én mannen – die overwegen op D66 te stemmen als iemand als Kaag met al haar internationale ervaring lijsttrekker wordt. Niet omdat ze een vrouw is, maar omdat ze een geschikte vrouw is die het klappen van de zweep kent. Als middenpartij met bestuurlijke ervaring kunnen we dan zomaar de eerste vrouwelijke premier leveren. Dit is een uniek moment.’

Als Kaag ondanks de geruchten over de WTO toch de sprong waagt – op korte termijn geeft ze uitsluitsel – zal er naar verwachting geen andere prominente kandidaat in het strijdperk treden. Binnen de partijtop is er weinig animo voor een intern gevecht om het lijsttrekkerschap. Een gevaarlijke outsider als ex-D66-Kamerlid Boris van der Ham heeft al laten weten dat hij zich afzijdig houdt.

Ex-partijleider Pechtold zal er niet om rouwen als een tweestrijd uitblijft. ‘Als er geen echte inhoudelijke verschillen zijn, gaat iedereen op zoek naar verbale uitglijertjes en wordt het al gauw persoonlijk. Dat zag je in 2017 ook bij de PvdA. Het viel reuze mee wat Lodewijk Asscher in het heetst van de strijd zei over Diederik Samsom. Toch staat het jaren later nog steeds bekend als het mes in de rug van Samsom.’

Ook iemand als Daniël Boomsma,  speechschrijver op het ministerie van Sociale Zaken van D66-bewindspersoon Wouter Koolmees en auteur van twee boeken over D66 en sociaal-liberalisme, verwacht nog steeds een ‘inauguratie’ van Kaag. ‘Anders zal het een hard gelag zijn. De leden lopen zich al maanden warm. Kaag is ontzettend populair.’

Toch zou Boomsma liever eerst een inhoudelijk debat zien, iets wat de komende weken via een discussiestuk en digitale thema-avonden heel voorzichtig zal beginnen. Boomsma: ‘De partij is een beetje flets geworden. D66 moet zich altijd weer vernieuwen na regeringsdeelname. Het is nu muis- en muisstil, terwijl de campagne toch zal gaan over de wereld na de coronacrisis. 

‘Dat koersdebat moeten we voeren. Wie gaat de lasten dragen, wie wordt het meest geholpen? Gaan we samen optrekken met de linkse partijen of juist niet? Kaag heeft zich nog niet uitgesproken over sociaal-economische thema’s en is daar misschien ook niet wezenlijk in geïnteresseerd. Dat kan een risico zijn.’

Halfje wit

Bij rivaliserende partijen op links worden al vergelijkingen gemaakt met Job Cohen. Die werd ook als verlosser en toekomstige premier binnengehaald, maar ging uiteindelijk al hakkelend ten onder in het politieke hanengevecht.

‘Ik ruik het angstzweet al’, schampert Pechtold. ‘In de progressieve hoek zijn ze zelf niet in staat om een vrouw te leveren en nu al beginnen ze te spinnen over Kaag. Ze is iemand die heel Nederlands is, maar ook het internationale speelveld kent. Dat is heel belangrijk in een periode waarin de Brexit beroerd verloopt, Trump misschien herkozen wordt, niemand weet wat China aan het doen is en Merkel vreest voor de toekomst van Europa. Niet alleen D66, maar heel Nederland mag trots zijn dat iemand met zo’n internationale reputatie er serieus over nadenkt om zich te kandideren. En of ze dan weet wat een halfje wit kost? Ik denk dat ze mensen gaat verbazen.’

Na zijn gloedvolle betoog maakt de ex-partijleider snel nog een cruciaal voorbehoud: ‘Als ze het wil.’

Wachten op Kaag, is nu het motto binnen D66. Als ze uiteindelijk toch bedankt, komt Rob Jetten weer in beeld. De huidige fractievoorzitter kan het ‘op zijn manier’ ook goed gaan doen, bezweren D66’ers. Toch zal hij één teleurstelling nooit kunnen wegnemen: de droom van een vrouwelijke premier zal binnen D66 weer vervlogen zijn.