Hoe Fox News uitgroeide tot witwasser van Trumps complottheorieën

Het is elke keer weer een verrassing om midden in Manhattan de blauwe burelen van Fox News te zien, op de tweede verdieping van een wolkenkrabber tussen de Bank of America en de Rockefeller Group. De spreekbuis van het vergeten Amerika is gevestigd in zo’n krijtstreep-kantoorgebouw – glas, steen, glas, steen, en dat zestig verdiepingen omhoog – in het hart van het kapitalisme, aan de straat die heel kosmopolitisch Avenue of the Americas wordt genoemd. Geblindeerde Chevrolets rijden af en aan. In de passage onder de toren, naast de ingang naar de studio’s, zitten eettenten met namen als Proper Food en Fresh&Co, met hun seizoensingrediënten en biologisch ontbijt, en verder kun je hier straks, als corona voorbij is, weer overal matcha-lattes met sojamelk kopen. Veel verder van flyover country kun je niet zitten.

Dit is de zelfbenoemde zender van de deplorables. Net zo New Yorks als NBC, twee blokken verderop.

Fox News heeft zich de afgelopen vier jaar ontpopt als belangrijke pilaar van het trumpisme: een tv-zender die de president zowel beschermt als bewapent, die de agenda van de president kleur en vuur geeft, dat die agenda niet alleen uitschreeuwt maar ook influistert. Het heeft Fox geen windeieren gelegd: de zender heeft de hoogste kijkcijfers van het land en de miljoenen kijkers leveren jaarlijks 2,7 miljard dollar op.

Maar dan moet de zender zich wel blijven gedragen. ‘Fox News is niet meer wat het geweest is’, twitterde Donald Trump twee weken geleden. ‘We missen de grote Roger Ailes. Bij jullie werken meer anti-Trumpers dan ooit, veel meer. Op zoek naar een nieuw kanaal!’

Nu beklaagt Trump zich al sinds eind 2015 periodiek over het gebrek aan loyaliteit van zijn favoriete zender. Het begon destijds met Megyn Kelly, die het waagde tijdens het eerste televisiedebat tussen de Republikeinse presidentskandidaten een vraag te stellen over Trumps gedrag tegenover vrouwen. Dat vond Trump onbeschoft, en hij vroeg zich af of Kelly ‘uit haar je-weet-wel bloedde’. Trump boycotte een volgend Fox-debat in Iowa. Maar het werd weer bijgelegd, Kelly vertrok en ze waren weer even goede vrienden. Zo waren er meer akkefietjes – journalist was iets te kritisch, Trump boos, journalist vertrok, Trump tevreden.

Toch is de dynamiek nu anders.

Ten eerste staat Ailes niet meer aan het roer van de zender, de man die Fox heeft grootgemaakt en in 2016 wegens beschuldigingen van seksueel machtsmisbruik (en verkrachting) het pand met 40 miljoen dollar op zak moest verlaten. Ten tweede durft Trump nu openlijk te zeggen dat hij op zoek gaat naar ‘een nieuwe outlet’, waarmee hij ruiterlijk toegeeft dat hij de zender als zijn eigen propagandakanaal beschouwt en eist dat Fox zich ook als zodanig moet gedragen. Ten derde ís er een alternatief: het een paar jaar geleden opgerichte One America Network (OAN), dat niet eens meer pretendeert journalistiek te bedrijven, en dat Trump een paar keer de liefde heeft verklaard. Dus is de vraag: wat doet Fox? Je kunt ook zeggen: wie heeft wie het hardst nodig?

Trumpisme voor Trump

Het was de Australische mediatycoon Rupert Murdoch die halverwege de jaren negentig doorhad dat Amerika nog wel een tv-zender kon gebruiken. Hij had ervaring met Australische en Engelse tabloids, was in de VS de New York Post begonnen, en dacht dat die lezers ook wel een tv-zender konden gebruiken. De doelgroep: mannen die van American football hielden (hij had daartoe net de rechten van de competitie gekocht), de hardwerkende of gepensioneerde witte Amerikaanse basis die van bier en vlag en vaderland hield, en die dacht dat dit allemaal van haar afgepakt ging worden. Murdoch had de Trumpbasis ontdekt.

‘Fox News was trumpisme voor Trump’, zei Gabriel Sherman, schrijver van The Loudest Voice in the Room, een boek over de wording van Fox News, vorig jaar tegen tv-zender CBS. ‘Fox News en Roger Ailes hebben de wereld gecreëerd die ervoor heeft gezorgd dat Donald Trump president kon worden.’

Daarbij kon Murdoch gebruikmaken van een nieuwigheidje in de Amerikaanse mediawet. Sinds eind jaren veertig moesten Amerikaanse nieuwszenders verplicht verhalen van twee kanten belichten. Deze ‘eerlijkheidsdoctrine’ werd in 1987 opgeheven. Ironisch genoeg liet Murdoch het kanaal van start gaan met het motto ‘Eerlijk en gebalanceerd’, een vernuftig etiket, omdat het appelleerde aan het oude adagium dat journalistiek niets anders is dan hoor en wederhoor, waarna de waarheid als rook uit die botsing opkringelt.

‘Daardoor dachten de kijkers van Fox dat ze toch nog steeds naar een ouderwetse nieuwszender keken’, zegt Tobin Smith, een oud-medewerker van Fox. ‘Terwijl Fox juist heeft laten zien dat je onder dat mom heel oneerlijk en onevenwichtig kunt zijn.’

Smith zat jarenlang in zo’n typisch Fox-panel, waarin de presentator aan weerszijden een progressieve en een conservatieve commentator heeft, die ieder hun analyse van het nieuws moest geven. Dat is doorgestoken kaart, aldus Smith, die als conservatief fungeerde. ‘Ik kreeg van tevoren te horen wat de standpunten waren van de andere partij. De producer sprak dan alles met mij door en vertelde hoe ik kon reageren op het gepruttel van die libtard (liberal retard, red.)’, zegt Smith, die zijn ervaringen heeft opgeschreven in het boek Foxocracy. ‘Het doel was om mij te laten winnen. Ik kreeg het laatste woord, ik moest hem afmaken. Ze noemden me daar de hitman.’

Het format kwam uit de koker van Roger Ailes, maar staat in een traditie van een Amerikaanse behoefte aan gemanipuleerde winnaars: van de spelshows in de jaren vijftig tot de presidentiële debatten in de jaren zeventig en de worstelwedstrijden in de jaren negentig, ze leveren allemaal de winnaar op waarvan de makers denken dat de kijkers zich er het meest mee vereenzelvigen. ‘Kijkers vinden het heerlijk om de vermeende vijand, zo’n zelfvoldane progressieve kwast, gekleineerd en vernederd te zien worden’, zegt Smith. ‘Het werkt verslavend: want je voelt je zelf de winnaar. En dan kom je steeds terug voor meer.’

Tribale haatporno

Met het presidentschap van Barack Obama werd die ‘tribale haatporno’, zoals Smith het noemt, alleen maar feller. ‘Toen was er echt iemand om tegen te zijn.’ Smith zag de kijkcijfers van zijn programma vertienvoudigen. ‘Het was een programma over aandelen, maar het ging nooit over aandelen. Het ging altijd over de waardeloze uitwassen van Obama’s socialisme.’ Ailes was zo geobsedeerd door Obama, schrijft Sherman in The Loudest Voice in the Room, dat hij de president in 2012 echt wilde neerhalen. ‘Ik wil de nieuwe president kiezen’, zou hij tegen medewerkers hebben gezegd.

In 2011 haalde Ailes een nieuwe vaste gast binnen bij de zender. De New Yorkse vastgoedritselaar Donald Trump, die al jaren vaste gast was op de societypagina’s van de New York Post, kwam wekelijks op bezoek bij het ochtendprogramma Fox & Friends. Daarin begon Trump te experimenteren met zijn racistische provocatie dat Obama niet in Amerika geboren zou zijn. Trumps komst, zo schreef de New Yorker vorig jaar, markeerde een verschuiving bij Fox. ‘Tot dan had de zender dit birtherism als een complottheorie afgedaan. Sterpresentator Bill O’Reilly noemde de aanhangers gestoord. Maar Trump gaf het complot een landelijk podium, en de opkomende ster Sean Hannity zei wel te geloven dat Obama in de VS was geboren, maar dat de omstandigheden rond zijn geboortecertificaat wel raar waren.’

Het was het eerste voorbeeld van een groeiende taak van Fox: het witwassen van complottheorieën. Hoe gekleurd de programmering ook was, de kijkers bleven geloven dat ze naar een nieuwszender keken – en nu begonnen ongefundeerde verdachtmakingen daar dus ook onder te vallen.

Hannity, zoon van een politieman uit Long Island, zou ook op andere manieren het gezicht worden van de verdere wording van Fox News. Hij was vanaf de eerste dag bij Fox betrokken, als conservatieve helft van het duo Hannity & Colmes, om vanaf 2009 alleen verder te gaan. Inmiddels loopt hij bijna volledig in de pas met de president – volgens kenners is de schijn van objectiviteit helemaal verdwenen na het vertrek van Ailes. Een jaar later werd het motto ‘Eerlijk en gebalanceerd’ bij het oud vuil gegooid.

Hannity spreekt bijna elke dag wel even met Trump en werd vorig jaar door Trump op het podium gehaald tijdens een campagnebijeenkomst. Toen Trump het in 2015 met Megyn Kelly aan de stok kreeg, was het Hannity die de verzoening tussen de president en zijn favoriete zender in goede banen leidde. Kelly moest vertrekken.

Bluf

Het toont ook de spanning tussen de talkshowpresentatoren (zoals Hannity) en de journalisten (zoals vroeger Kelly) van Fox News.

De talkshowpresentatoren zijn volledig gericht op de president – elk onderwerp is vroeg of laat een bevestiging van het beleid of de gedachten van Trump en de Republikeinen, of een aanval op de Democraten. De journalisten hebben een onafhankelijker rol en hebben daarbij soms kritiek op de president. Toen een van hen, Neil Cavuto, vorige maand zei dat het levensgevaarlijk is om het advies van de president te volgen en ontsmettingsmiddel te slikken, was dat voor Trump reden om tegen hem uit te vallen. Toen Cavuto twee weken geleden zei dat je kunt doodgaan van hydroxychloroquine, Trumps favoriete anti-coronamiddel, twitterde de president dat er toch echt te veel anti-Trumpers bij de zender zitten en dat hij op zoek zou gaan naar een nieuw kanaal.

Maar volgens Smith is dat alleen maar bluf. OAN, de zender die bijvoorbeeld een van de belangrijke aanwakkeraars van Pizzagate (het idee dat Hillary Clinton en andere Democraten kleine kinderen gevangenhielden in de kelder van een pizzeria in Washington) in dienst heeft genomen, heeft simpelweg niet het bereik dat Fox heeft. ‘Aan OAN heeft Trump niets’, zegt Smith. ‘Daar kijken allemaal idioten naar die toch wel op hem zullen stemmen. Het interessante van Fox is dat het de grootste zender van Amerika is, waar ook nog steeds twijfelaars naar kijken. Propaganda heeft alleen effect als je mensen bereikt die zonder die propaganda niet in je zouden geloven.’

Verdedigen

Voor de deur van het Fox News-gebouw staat Jason Palancia een sigaretje te roken, een producent van het ochtendnieuws. Ja, zegt hij, hij moet zich elke dag wel verdedigen tegen vrienden of kennissen die vragen waarom hij voor Fox werkt. ‘En dan zeg ik: we doen precies hetzelfde als NBC, of CNN, we zijn gewoon journalisten die het nieuws verslaan. Wat Hannity en Tucker Carlson en Laura Ingraham ’s avonds doen, is geen journalistiek. Wat het wel is, weet ik niet, maar ze doen het verdomde goed.’