Direct naar artikelinhoud
AnalyseCoronabonds

Berlijn sjanst plots met de minder brave jongens van de klas, en Nederland dan?

De Duitse bondskanselier Angela Merkel maandag op een persconferentie.Beeld Markus Schreiber / Reuters

Duitsland lijkt zich op te maken voor een ongekende ommezwaai: het wil zijn stringente regels voor de Europese financiën loslaten, maar waarom?

In de Europese strijd over coronabonds, de in Nederland beruchte gemeenschappelijke Europese schuldenpapieren, is Duitsland ‘onze belangrijkste bondgenoot’, zo verzekerde minister van Financiën Wopke Hoekstra zaterdag in de Volkskrant.

Bij de eurotop eind maart maakte Angela Merkel al duidelijk dat coronabonds wat Duitsland betreft geen optie zijn. Waarmee Merkel trouw blijft aan de uitspraak die ze deed tijdens de eurocrisis in 2010: ‘Er zullen geen eurobonds zijn, zolang ik leef.’

Toch verschilt de opstelling van de Duitse regering in de nakende economische crisis van 2020 hemelsbreed met die van tien jaar geleden. Destijds was Duitsland de voornaamste vertolker van de Noord-Europese strengheid. De tirades die Wolfgang Schäuble, toenmalig minister van ­Financiën, uitschreeuwde tegen Zuid-Europese ambtsgenoten, zijn in Rome, Madrid en Athene nog lang niet vergeten

Nu treedt Duitsland minder op de voorgrond; een gevolg Merkels verzwakte positie als regeringsleider op weg naar de uitgang. Maar Duitsland opereert ook empathischer dan tien jaar geleden. Van Merkel en haar minister van Financiën Olaf Scholz (SPD) klinkt geen kritiek op de hoogte van de Italiaanse staatsschuld. De bondskanselier sprak maandag in een persverklaring over corona als ‘symmetrische schok’ die overal in ­Europa wordt gevoeld, zij het niet overal even hevig.

Eigenbelang

De Duitse houding komt voort uit zorgen om de toekomst van de Europese Unie en de eurozone, maar ook uit economisch eigenbelang. Die twee liggen in dit geval in elkaars verlengde. Exportland Duitsland weet dat het nergens is zonder eurozone, maar ook dat dit evengoed vice versa geldt.

Op weg naar de eurotop van komende donderdag presenteerde Olaf Scholz een voorstel voor een Europees steunpakket ter waarde van 200 miljard euro. Het geld moet worden opgebracht vanuit bestaande structuren: het Europese noodfonds ESM zou 100 miljard beschikbaar moeten stellen, de Europese investeringsbank EIB zou 50 miljard moeten uitlenen aan noodlijdende bedrijven en verder ondersteunt Duitsland het plan voor een Europese werkloosheidsuitkering van commissievoorzitter Von der Leyen.

De Duitse opzet is royaler dan de Nederlandse plannen. In tegenstelling tot Hoekstra pleit Scholz voor versoepeling van de voorwaarden voor leningen bij het ESM. 

Gewaarschuwd land

Duitsland gaat deze crisis in als gewaarschuwd land. Het heeft tijdens de eurocrisis een onaangenaam lesje geleerd over het gemak waarmee andere Europese landen de nazi’s van stal halen zodra de Duitse macht binnen Europa zich tegen hen keert. Een onlangs ingezonden brief in de Frankfurter Allgemeine Zeitung waarin een groep Italiaanse burgemeesters Duitsland opriepen ‘geen Nederland te zijn’ en daarbij en passant even aan de Duitse oorlogsschulden refereerde, is daarvan een goed voorbeeld.

Bij wijze van antwoord publiceerden Olaf Scholz en zijn collega op Buitenlandse Zaken Heiko Maas (SPD) maandag een niet bijzonder concrete brief in diverse Zuid-Europese kranten waarin ze benadrukken dat Duitsland wel degelijk ‘bereid is tot solidariteit’.

Voor de Duitse regering is het schipperen, want zoals bijna elke ­Europese crisis, heeft ook deze het potentieel de Duitse Grote Coalitie te splijten. De kans dat de CDU ooit overstag gaat voor enige vorm van eurobonds is nihil. De politieke achterban foetert al jaren dat Brussel, of eigenlijk Zuid-Europa, schuldig is aan de negatieve rente op hun spaargeld.

Angst voor winst van AfD

In de SPD zijn de meningen verdeeld. Maar ook de sociaal-democraten vrezen dat een verlaging van de Duitse kredietwaardigheid door de druk van Zuid-Europese schulden, in combinatie met een diepe economische crisis, de rechtse AfD de wind in de zeilen zal geven.

Buiten de politiek tonen veel prominente Duitsers zich juist voorstander van coronabonds. Zelfs de 88-jarige filosoof Jürgen Habermas, toch een soort intellectueel geweten der Duitse natie, ondertekende een solidariteitspleidooi in Die Zeit. Opvallend is ook de brede steun voor coronabonds onder prominente economen, die nadrukkelijk wijzen op de belangen van het Duitse bedrijfsleven.

Zelfs Schäuble, tegenwoordig parlementsvoorzitter, sloeg een ongekend milde toon aan, wederom in de Frankfurter Allgemeine Zeitung. Samen met zijn Franse ambtsgenoot Richard Ferrand, riep hij op na te denken over ‘nieuwe stappen in de richting van solidariteit en financieel-politieke integratie’, waarbij ze pleiten voor de mogelijkheid om via de komende EU-begrotingen extra geld beschikbaar te maken om de crisis op te vangen.

Vermoedelijk ligt in het Frans-Duitse pleidooi de kern van het toekomstige Europese compromis besloten: zo veel mogelijk geld genereren, op alle mogelijke manieren, zonder de term ‘coronabonds’ te gebruiken.

De financiële noodhulp: wat gaat het worden?
De Europese ministers van Financiën moeten het dinsdag eens zien te worden over de financiële noodhulp aan EU-landen die zwaar getroffen zijn door het coronavirus. Maar de meningen verschillen. Frankrijk, Duitsland, Nederland en de Europese Commissie hebben alle eigen voorstellen ingediend. Wat gaat het worden?

Eurogroepvoorzitter Mário Cen­teno twijfelt er niet aan dat de EU zich door de crisis heen slaat. Maar de Unie zal het zelf moeten doen. De VS zijn er niet als back-up.

Minister van Financiën Wopke Hoekstra kreeg de toorn van de zuidelijke EU-landen over zich heen. Volgens hem is er geen sprake van gebrek aan solidariteit. Maar er is ook de ‘dure plicht’ te doen wat op korte en lange termijn goed is voor de economie. ‘We willen solidair én verstandig zijn’, zegt hij in een interview met de Volkskrant.