De Britten moeten zelf zieken verzorgen, de National Health Service kan het niet

Als de Britse kinderen van de coronageneratie in 2030, dan tien jaar oud, lesboeken lezen over de Great Isolation, komen ze snel uit bij de Nightingale-ziekenhuizen van de National Health Service, de Britse nationale gezondheidsdienst. Toen de pandemie toesloeg en tienduizenden Britten ziek werden, kwam het land in actie. In de hallen van enorme conferentiecentra, te beginnen met ExCel aan het Royal Victoria Dock in Londen, op de velden van sportcomplexen en in het Millennium-stadion in Cardiff, werden duizenden bedden geplaatst. De operatie, ongekend in vredestijd, werd vernoemd naar die beroemde Britse verpleegkundige.

Aan de oproep van de regering voor vrijwilligers werd gehoor gegeven. Zoals Florence Nightingale in 1855 tijdens de Krimoorlog met haar olielamp in het holst van de nacht de gewonde Britse soldaten bijstond die crepeerden op hun veldbedden, zo zetten bijna een kwart miljoen Britten zich belangeloos in om in de coronanoodhospitalen te werken. „De symboliek kan niet treffender zijn”, zei kroonprins Charles, via videoverbinding tijdens de openingsceremonie van het Londense Nightingale-ziekenhuis op 3 april, 2020.

Juist die week bleek hoe het coronavirus het VK tot het uiterste op de proef stelde. In paar dagen tijd steeg het dodental scherp, tot boven de 3.600. De regering erkende fouten te hebben gemaakt en te laat in actie te zijn gekomen met het bestellen van beschermend materiaal voor zorgverleners en testkits. De ploeg van Johnson wekte een stuurloze indruk en werd hard aangepakt door bevriende kranten als The Daily Telegraph. „De regering is niet in staat de meest basale vragen te beantwoorden: of er meer getest zal worden en wat de exitstrategie is”, foeterde de krant in een ronkend stuk.

Premier Johnson, die zelf met Covid-19 thuis zat, prees de Britse solidariteit met de NHS. „Corona laat zien dat er wel degelijk iets is als een maatschappij”, zei hij.

Daarmee nam hij afstand van een gevleugelde uitspraak van zijn voorgangster Margaret Thatcher, die het tegenovergestelde beweerde, als grondslag van haar ideologie dat burgers niet afhankelijk van de staat dienen te zijn.

NHS als cultureel erfgoed

Johnson weet dat om de Britten te mobiliseren, te zorgen dat ze zich houden aan de beperkende maatregelen, hij moet inspelen op de liefde voor de NHS. Het is een trucje dat hij kent. In aanloop naar het gewonnen Brexit-referendum beloofde hij dat als het VK geen EU-lid meer zou zijn, er wekelijks 350 miljoen pond extra naar de NHS kon vloeien.

Johnson weet: voor Britten is de NHS meer dan gezondheidszorg. Het is voor hen een emotioneel onderdeel van hun nationale geschiedenis en identiteit. De NHS staat voor wat ze willen zijn: pragmatisch, barmhartig en tolerant.

De NHS is de parel van de Britse verzorgingsstaat, opgericht in 1945 als onderdeel van de wederopbouw. Winston Churchill was als Conservatieve premier de oorlogsheld, maar Labour-leider Clement Attlee won de verkiezingen in het jaar dat de Tweede Wereldoorlog eindigde. Hij beloofde radicale verandering inclusief gratis zorg gefinancierd door de staat.

De NHS speelde een belangrijke rol in het dagelijks leven en in maatschappelijke verandering. Het was bij de dokter of in het ziekenhuis dat veel witte Britten voor het eerst in contact kwamen met verpleegkundigen en artsen uit het Gemenebest. Het besluit in 1961 om de pil via de NHS te verstrekken, aanvankelijk alleen aan gehuwde vrouwen, was onderdeel van vrouwenemancipatie. Zo heilig was de NHS dat Thatcher de dienst niet durfde te privatiseren.

Structureel overbelast

Dat Britten het idee van gratis gezondheidszorg steunen, betekent niet dat de NHS er goed voor staat. Iedere winter is het crisis: te weinig bedden, schrijnende foto’s van patiënten die op de gang behandeld worden, ambulances die urenlang op de oprit staan bij ziekenhuizen voordat ze zieken kunnen afleveren.

Volgens statistieken van de Wereldbank is de Britse levensverwachting de afgelopen jaren zelfs licht gedaald: van 81,3 jaar in 2014 tot 81,1 in 2017 (het meest recente cijfer). De bevolking van het VK vergrijst, is vaak ziek, kampt met welvaartskwalen en de NHS kan dat zelfs zonder corona amper aan.

De afgelopen tien jaar is er streng bezuinigd na de vorige crisis, de financiële crash van 2008 – ook op de gezondheidsdienst. Uit een vergelijking van het Britse bureau voor de statistiek van vorig jaar blijkt dat het VK 9,6 procent van het bbp uitgeeft aan gezondheidszorg. Van alle G7-landen spendeert alleen Italië minder aan zorg (8,8 procent). Over structurele hervorming van de NHS werd de afgelopen jaren amper gedebatteerd. Politici beloofden simpelweg meer geld of meer verpleegkundigen. De coronacrisis legt genadeloos bloot waar de gezondheidsdienst tekortschiet. „Ik zal eerlijk tegen jullie zijn”, zei Matt Hancock, minister voor Volksgezondheid deze week. „Wij gingen deze crisis niet in met de diagnostische capaciteiten van sommige andere landen.”

Hij beloofde snelle veranderingen. Tegen het eind van de maand moet het VK dagelijks honderdduizend Covid-19-testen kunnen uitvoeren. Hij zei een schuld van 13,4 miljard pond die de NHS had bij de overheid kwijt zullen te schelden.

In het Britse publieke debat wordt de Tweede Wereldoorlog er te pas en te onpas bij gesleept. Dat is nu niet anders. Het verhaal van de NHS Nightingale-ziekenhuizen zal de geschiedenisboeken ingaan, onduidelijk is hoe. Wordt dit een voorbeeld van hoe Britten samenkwamen om, zoals tijdens de Battle of Britain en de Blitz van 1940 en 1941, het leed te doorstaan? Of wordt dit het vervolg op de evacuatie van het Britse leger bij Duinkerken en is dit het volgende moment waarop de Britten een glorious defeat tegemoet gingen, met tienduizenden doden als gevolg?