Onderzoek wijst uit: E.coli-bacterie kan darmkanker veroorzaken
Utrechtse onderzoekers hebben voor het eerst bewezen dat een variant van een gewone darmbacterie kanker kan veroorzaken. Een bacteriële darmkanker zou relatief makkelijk te voorkomen zijn, zeker als die bij een vroege screening - zoals het bevolkingsonderzoek darmkanker - aan het licht komt.
Bacteriën kunnen een mens maken en breken. Het menselijk lichaam bevat er ongeveer evenveel van als het cellen heeft. De meeste van die bacteriën huizen in de darmen waar ze bijdragen aan een gezond leven. Maar sommige darmbacteriën kunnen een mens goed ziek maken. Bijvoorbeeld als ze via een wondje in de bloedbaan terechtkomen, maar soms ook in de darmen zelf.
Zo komt de bekendste darmbacterie, Escherichia coli, in een variant voor die een stofje vrijmaakt dat schade toebrengt aan het erfelijk materiaal. Dit colibactin breekt de ketens van het DNA in tweeën. De cel probeert deze schade te repareren, maar maakt daarbij soms een foutje. Zo’n gemankeerde cel kan uitgroeien tot een tumor.
Maar dat is een vermoeden, zegt Hans Clevers, hoogleraar moleculaire genetica aan de Universiteit Utrecht en onderzoeksleider bij het Hubrecht Instituut. “Het verband is vaker gelegd, maar het bewijs dat deze variant de oorzaak is van de tumor, is moeilijk te leveren. De darmflora is een hele verzameling van bacteriën.”
Mini-orgaantjes gekweekt uit één stamcel
De groep van Clevers beschikt over een technologie waarmee dat verband wél kan worden bewezen. Zij kunnen sinds een paar jaar mini-orgaantjes kweken uit één stamcel – een ongerijpte cel die zich nog moet ontwikkelen. Kleine magen, levers, nieren of darmen. Clevers: “Zo’n gekweekte darm is nog maagdelijk. Die kunnen we met één bacteriestam bevolken.”
De onderzoekers brachten de verdachte E.coli-variant aan op de gekweekte darm en vergeleken wat daar gebeurde met darmpjes die ze dezelfde variant hadden toegediend. Alleen hadden ze hier de genen uitgeschakeld die het colibactin aanmaakten. “Na een maand of drie zagen we in de darmen met het colibactin mutaties in het DNA ontstaan. In de controlegroep niet. Zeer ongebruikelijke mutaties ook. Bij sommige longkankers heb je ook zoiets. Mutaties waaraan je kunt zien dat iemand gerookt heeft.”
Vervolgens vergeleken ze deze gekweekte mutaties met 8000 darmtumoren die ze uit een databank haalden. Bij 5 procent zagen ze dezelfde, ongebruikelijke DNA-code terug, schrijven ze in het vakblad Nature. Clevers: “Dat was de smoking gun, het bewijs dat deze E.coli kanker kan veroorzaken. Het is voor de eerste keer dat zoiets voor een bacterie wordt bewezen. Alleen de Helicobacter komt in de buurt, de bacterie waarvan begin jaren tachtig werd bewezen dat hij maagzweren veroorzaakt, waaruit later maagkanker kan ontstaan.”
Mogelijk 1000 gevallen te voorkomen met poeptransplantatie
Zoals een maagzweer tegenwoordig met antibiotica wordt behandeld, zo zou ook een bacteriële darmkanker te voorkomen zijn. Zoek uit wie drager is van de kwalijke variant, spoel diens darmen met een antibioticakuur schoon en voorzie hem of haar met een poeptransplantatie van een nieuwe kolonie gezonde darmbacteriën. Clevers: “In Nederland krijgen jaarlijks 12.000 mensen darmkanker. Wij schatten dat misschien wel 1000 gevallen per jaar te voorkomen zijn met zo’n preventieve behandeling.”
Hij is in gesprek met de mensen van het bevolkingsonderzoek darmkanker waarin alle 55-plussers om de twee jaar worden gescreend. “Ieder mens heeft zijn eigen specifieke darmflora. Naar schatting biedt 10 procent onderdak aan deze kwalijke variant. Met de vele samples die uit dat onderzoek beschikbaar komen, kunnen we zien om hoeveel mensen het precies gaat. En of het rendabel en verantwoord is het screenen uit te breiden met zo’n E.coli-test.”
Linke probiotica uit oude poep
In 1917 onderzocht de Duitse arts Alfred Nissle de feces van een soldaat uit de loopgraven van WO I. In tegenstelling tot zijn kompanen kreeg deze soldaat nooit diarree. Nissle isoleerde uit de poep een E.coli-stam en maakte er een probioticum. Het blijkt precies die variant van E-coli die darmkanker kan veroorzaken. Het wordt nu nog als Mutaflor verkocht. “Niet als geneesmiddel”, zegt Clevers, “want dan moet het aan veiligheidseisen voldoen en de werking bewezen zijn. Maar als een alternatief middel dat iets lijkt te doen bij diarree. De fabrikant van Mutaflor hoorde van onze studie naar de veroorzaker van darmkanker. Maar zijn reactie luidde dat de voordelen op de korte termijn zwaarder wogen.”
Lees ook:
Een links-rechtscombinatie tegen kanker
Een nieuwe kankerbehandeling: 'Sus de tumor in slaap en schakel hem dan uit’.