Cruciaal IT-project bij Defensie dreigt te mislukken

De ontwikkeling van een nieuw, cruciaal informatiesysteem bij Defensie is op een dood spoor beland. Technologiebedrijf IBM heeft gedreigd honderden miljoenen euro’s aan gemaakte kosten op het ministerie te verhalen, vanwege de problemen en vertraging bij de aanbesteding van dit project. De krijgsmacht moet zo nog langer wachten op deze noodzakelijke vernieuwing, het ‘wapen van de toekomst’.

Dat blijkt uit interne documentatie in handen van Trouw, Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico, De Groene Amsterdammer en EenVandaag. De aanbesteding is verzand in getouwtrek tussen Defensie en de enige overgebleven deelnemer in de race om het contract: een consortium geleid door het Amerikaanse IBM en het Franse Atos.

Defensie wil een ‘informatiegestuurde organisatie’ worden. In een moderne oorlog is het snel delen en duiden van enorme hoeveelheden data steeds belangrijker. Vooralsnog ontbreekt het Defensie aan een ‘digitale snelweg’, een ruggengraat die deze uitwisseling van informatie in de hele organisatie mogelijk maakt. Nieuwe aankopen zoals het gevechtsvliegtuig JSF, schepen en gevechtshelikopters kunnen nu lang niet optimaal functioneren. Defensie heeft nog steeds geen militair internet, een beveiligde cloud waarin al het personeel kan werken. Militairen werken soms tijdens operaties noodgedwongen met hun gewone burgersmartphones.

Bovendien veroudert de huidige it snel, een lappendeken van meer dan tweeduizend systemen. De ‘continuïteit’ is tot de periode 2020-2022 gewaarborgd, meldt staatssecretaris Barbara Visser van Defensie afgelopen september aan de Tweede Kamer. Daarom heeft de vernieuwing haast, zegt ze. “Anders hebben we met elkaar een aantal problemen.” Visser belooft de Kamer om begin januari te rapporteren over de ‘grootste kwetsbaarheden’ in de IT van Defensie. Dat is tot op heden nog niet gebeurd.

Stop liever, was de waarschuwing

De zelfgestelde deadline van het project ‘Grensverleggende IT’ is 2022. Dat gaat vrijwel zeker niet gehaald worden, omdat Visser in september de aanbesteding in de pauzestand heeft gezet. Zij reageert hiermee op eerdere kritiek van het Bureau ICT-toetsing, de waakhond voor ICT-projecten. De risico’s van zo’n groot project met één leverancier zijn te groot en Defensie verliest de regie op de inhoud en op de kosten. Stop dus liever, waarschuwde dit Bureau afgelopen juni. Visser wil daarom eerst onderzoeken hoe ze nu verder moet, of dat ze misschien moet stoppen en opnieuw aanbesteden.

Dat wekt de woede van het consortium onder leiding van IBM/Atos. Deze bedrijven werken al drie jaar zeer nauw samen met ambtenaren van Defensie en zijn al flink opgeschoten. Eind 2018 doet het consortium voor het eerst een conceptinschrijving. Op dat moment ligt er al een technisch ontwerp, dat de staatssecretaris een jaar geleden aankoopt voor 14,5 miljoen euro, blijkt uit de interne documenten. Daar zal Defensie ‘geen spijt’ van krijgen, verzekerde Visser de Tweede Kamer. Uit de documentatie blijkt nu dat Defensie dit ook deed om de risico’s op een juridische procedure vanwege de (toen al opgelopen) vertraging te verminderen.

Volgens IMB/Atos hebben 100 tot 150 mensen meer dan twee jaar met ‘bovenmatige inspanningen’ voor de aanbesteding gewerkt. Een scenario dat IBM/Atos nu alsnog wordt uitgesloten, zou ‘niet alleen onredelijk maar ook onrechtmatig zijn’, schrijft het consortium eind oktober aan Defensie, in een commercieel vertrouwelijke brief die in handen is van Trouw. Ook de mogelijkheid dat Defensie alsnog van gunning afziet zonder vergoedingen te betalen, noemt IMB ‘onaanvaardbaar’. IBM schat de gedane investeringen in mensuren, gederfde inkomsten, gemiste orders en reputatieschade in de ‘vele honderden miljoenen euro’s’. 

Defensie startte de aanbesteding in 2016. Twee deelnemende consortia vielen al eerder af. Een eerder vernieuwingsproject van software bij Defensie, dat liep van 2002 tot 20015, mislukte grotendeels. Dat kostte volgens de Algemene Rekenkamer 900 miljoen euro.

Ook ditmaal gaat het om veel geld, volgens interne documenten om maximaal 1,3 miljard euro voor een contract van tien jaar. Dit bedrag is nog niet met de Tweede Kamer gedeeld.

In een reactie laat Defensie weten zich niet te herkennen in het geschetste beeld. Over een lopende aanbesteding doet het ministerie verder geen mededelingen. IBM en Atos hebben ondanks herhaaldelijk aandringen niet gereageerd.

Lees ook:

‘In een digitale oorlog doet de Nederlandse krijgsmacht er nu niet toe’

De vernieuwing van de digitale ruggegraat van Defensie, de IT, stokt. De aanbesteding van het miljardenproject hapert. Wat staat er op het spel voor het Nederlandse leger?