Na reeks klachten klokkenluiders: Grapperhaus overweegt verplaatsing inspectie
Minister Ferdinand Grapperhaus (Justitie en Veiligheid, CDA) ontkent dat hij de Tweede Kamer informatie over misstanden bij de Inspectie Justitie en Veiligheid heeft onthouden. ‘Er vallen geen lijken uit de kast’, zei hij dinsdag in het Vragenuur. Wel overweegt hij verplaatsing van de Inspectie naar een andere locatie.
De Kamer wilde opheldering van de bewindsman over ‘oneigenlijke beïnvloeding’ van rapporten van de Inspectie Justitie en Veiligheid door de ambtelijke leiding. Die zou ontvankelijk zijn voor druk van onderzochte partijen om onderzoeksresultaten aan te passen. Daardoor zou gevoelige informatie de Kamer niet bereiken.
Zeven klokkenluiders bij de Inspectie Justitie en Veiligheid hebben in 2017 intern geklaagd dat onderzoeksbevindingen werden aangepast, meldde het AD dinsdag. De inspecteurs gingen dusdanig gebukt onder interne censuur door hun toenmalige baas, inspecteur-generaal Gertjan Bos, dat zij burn-outklachten kregen of eerder met pensioen gingen.
De onderzoekers noemen een reeks concrete voorbeelden. Een rapport over de totstandkoming van de Nationale Politie moest worden aangepast na opmerkingen van toenmalig korpschef Gerard Bouman. Een rapport over brandweerzorg zou zijn verzacht na inmenging door de Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid (NCTV). Ook onderzoeken bij de politie – naar de nekklem bij arrestant Mitch Henriquez en de kwaliteit van de recherche – werden beïnvloed. En dat asielzoekers bij binnenkomst in Nederland soms beelden van martelingen of kinderporno op hun telefoon hebben, mocht niet in een rapport over de Immigratie- en Naturalisatiedienst verschijnen, aldus de klokkenluiders.
Grapperhaus zegt in reactie dat hem twee formele meldingen bekend waren, waarover hij in januari 2018 de Kamer heeft geïnformeerd. De andere klachten hebben volgens de minister nooit tot een formele melding geleid. In februari 2018 werd besloten dat de Auditdienst Rijk (ADR) in eerste instantie onderzoek zou doen naar beïnvloeding van het rapport over de brandweerzorg. Daarna zouden andere onderzoeken volgen.
De ADR concludeerde in mei 2018 dat de NCTV inderdaad had geïntervenieerd in het onderzoek naar de brandweerzorg, maar dat het rapport daarvan beter was geworden. De dienst kwam verder met een reeks aanbevelingen. Voor de top van het ministerie was daarmee de kous af. Het ADR-rapport werd niet openbaar gemaakt, om met naam en toenaam genoemde ambtenaren te beschermen.
Volgens het AD zou de plaatsvervangend secretaris-generaal daarbij ook hebben gezegd: ‘Ik probeer, zeg maar, het rapport van de ADR ook niet naar de Tweede Kamer te sturen, dat heb ik met Grapperhaus afgesproken. Want dan loopt dit helemaal uit de bocht.’ D66-Kamerlid Maarten Groothuizen wilde van de bewindsman weten of dat klopte. ‘Ik herken dat citaat niet’, zei Grapperhaus. ‘Ik heb zo’n opdracht nooit gegeven.’ Hij zegde toe binnen twee weken met een brief met nadere uitleg te komen.
Veel Kamerleden stelden de gang van zaken gelijk aan de WODC-affaire. Ook bij het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van Justitie werden onderzoekers onder druk gezet om rapporten aan te passen. Het leidde tot het aftreden van de directeur en het uit het ministerie plaatsen van de onderzoeksafdeling. Zo’n verhuizing is nu ook een optie, meldde Grapperhaus aan de Kamer, die hij gaat bespreken met de nieuw aangetreden inspecteur-generaal.
Nederland heeft tien rijksinspecties. Zij zijn in naam onafhankelijk, maar vaak klinkt de kritiek dat zij te veel zijn ingebed in de ambtelijke overlegcultuur. Oud-voorzitter Pieter van Vollenhoven van de Onderzoeksraad voor Veiligheid pleitte vorig jaar voor het samenvoegen van de tien inspecties tot een werkelijk onafhankelijke Nationale Veiligheidsinspectie.
Dit schreven we eerder
In de WODC-affaire stelden drie commissies onderzoek in naar beïnvloeding van rapporten, nadat Nieuwsuur daarover had bericht. De bemoeienis was in een aantal gevallen ‘niet behoorlijk’ of zelfs ‘onbehoorlijk’. Hoe het zat, leest u hier terug.
Om inmenging moeilijker te maken, werd het WODC uit het ministerie van Justitie geplaatst. Dat zou de afstand tussen onderzoekers en ambtenaren vergroten. Deze en andere argumenten van minister Grapperhaus zijn hier na te lezen.
De Onderzoeksraad voor Veiligheid waarschuwde twee jaar geleden dat veel onafhankelijk onderzoek niet echt onafhankelijk is. Oud-voorzitter Pieter van Vollenhoven pleitte in zijn vorig jaar verschenen boek Oproep van een waakhond voor het samenvoegen van de tien departementale overheidsinspecties tot een Nationale Veiligheidsinspectie.