Is dit John Demjanjuk, de beul van Sobibor op deze foto?
Een unieke foto uit het concentratiekamp Sobibor is dinsdag in Berlijn gepresenteerd. Bevestigt dit beeld dat John Demjanjuk daar inderdaad kampbewaker was?
Een zonnige foto uit Sobibor, 1943. Een groepje mannen in uniform, ontspannen in het gras. Of misschien niet zo ontspannen, ze steunen allemaal - als op commando - op hun rechterarm.
De foto komt uit een album, een album dat toebehoorde aan Johann Niemann, plaatsvervangend commandant van het kamp. Het werd dinsdag in Berlijn in een wetenschappelijke uitgave door historici van de organisatie Bildungswerk Stanislaw Hantz gepresenteerd. Het album was één van de twee die enkele jaren geleden werden gevonden bij diens kleinzoon. Ze documenteren iets buitengewoon uitzonderlijks: het door de nazi’s uitgewiste Sobibor. Een vernietigingskamp.
Niemann was belast met het toezicht op de kampbewakers: geronselde Oekraïners uit het arsenaal van Sovjet- krijgsgevangenen dat elders in andere Duitse kampen vegeteerde. Ze noemden deze geronselden Trawniki - naar het gelijknamige trainingskamp in dezelfde uithoek van het bezette Polen, destijds het General Gouvernement.
Veroordeeld voor medeplichtigheid aan de moord op duizenden Joden
De staande mannen op de foto zijn Duitse SS’ers. Maar die liggende man vooraan in het midden? Is dat John Demjanjuk, toen hij nog Ivan heette? Het Kriminaltechnisches Institut in Baden-Württemberg, het forensisch instituut dat de foto’s onderzocht, is er vrijwel zeker van. Het vergeleek zijn gezicht met dat van de pasfoto op de SS-identiteitskaart waarop de naam van Demjanjuk staat en ook zijn dienstbegin in Sobibor, maart 1943. Die kaart vormde tijdens het proces tegen Demjanjuk in München, van december 2009 tot mei 2011, het sleutelbewijs voor diens veroordeling tot vijf jaar cel wegens medeplichtigheid aan de moord op 34.000 Nederlandse Joden.
Demjanjuk, 91 toen en intussen stateloos, werd hangende een hoger beroep vrijgelaten en stierf nog geen jaar later in een Beiers verzorgingstehuis. Nooit heeft hij bekend als kampbewaker in Sobibor te zijn geweest. Wel was hij er destijds, volgens zijn aanvraag voor verblijf in Amerika, boer geweest, Tijdens het proces in München is diepgaand onderzoek gedaan naar de echtheid van de identiteitskaart. Zijn verdediging voerde aan dat het om een vervalsing kon gaan. De foto van nu bevestigt eigenlijk de authenticiteit van de kaart.
Veel belangrijker nog is dat de teruggevonden albums van Niemann, die in oktober 1943 werd gedood bij de heroïsche opstand van de gevangenen, het verdwenen Sobibor laten zien, zij het zonder de gruwelen te tonen. Volgens de onderzoekers zou op de Demjanjuk-foto boven de meest linker driehoek van geweren nog de schoorsteen te zien zijn van de gaskamers en een stukje gevel van het gebouw waar de haren van de vrouwen werden afgeknipt. In die gaskamers werden 170.000 Joden vermoord.
Lees ook:
Foto’s van Ivan Demjanjuk in Sobibor, ik wist niet wat ik las
Wim Boevink besteedde onlangs in zijn Klein Verslag ook aandacht aan de foto's van Demjanjuk. ‘Veel belangrijker nog is het uit die foto’s opdoemen van dat door de nazi’s weggevaagde kamp Sobibor, waarvan alle sporen hadden moeten verdwijnen.’