Ex-militair Ingo Piepers: ‘Ik zou willen dat ik ongelijk had, maar de Derde Wereldoorlog is voor 2020'

De oud-officier van het Nederlandse Korps Mariniers baseert zijn prognose op een eigen analyse van alle oorlogen in de afgelopen 500 jaar, waaraan één of meer grootmachten deelnamen. Hij behaalde zijn doctoraat met dat onderzoek in 2006. Zijn conclusie: in die 500 jaar oorlogvoeren zijn ‘griezelige’ patronen te ontdekken. Zo onderscheidt hij vier cycli die steeds worden afgesloten met een wereldoorlog waaraan alle grootmachten deelnamen: de Dertigjarige Oorlog (1618-1648), de Franse revolutionaire en napoleontische oorlogen (1792-1815), de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) en de Tweede Wereldoorlog (1939-1945). Na elke wereldoorlog wordt het internationale politieke bestel herschapen, en ontstaat er een nieuwe wereldorde die door de winnaars wordt bepaald.

Piepers: “Het bizarre is dat elke cyclus precies hetzelfde verloopt. In het begin zie je een periode met oorlogen die erop gericht zijn de nieuw geschapen orde te bewaren. Ergens halverwege de cyclus ontstaat een omslagpunt: het oorlogvoeren neemt af, maar de internationale spanning stijgt. Die periode kenmerkt zich door internationale politieke onvrede, de opkomst van nationalisme en extremisme en een toename van terroristisch geweld. Uiteindelijk ontlaadt die spanning zich in een grote wereldoorlog die weer een nieuwe orde bepaalt, waarna het maatschappelijke evenwicht herstelt en de rust terugkeert.”

Wat verklaart het omslagpunt in zo’n cyclus?

“Voornamelijk de opkomst van nieuwe grootmachten. Die nieuwkomers pikken de opgelegde internationale orde niet. Zij denken: waarom mogen jullie kernwapens hebben en wij niet? Ze beginnen die orde dan te ondermijnen, zoals je nu ziet met China en Iran. Ze houden zich niet aan gemaakte afspraken. De nieuwkomers streven naar een steeds grotere invloed, waardoor bestaande grootmachten zich bedreigd voelen en de internationale spanning toeneemt.

“De grote vraag is nu: wie wint de strijd om de hegemonie? De VS of China? Veel van wat er op het wereldtoneel gebeurt, kun je in die context plaatsen.”

Halverwege een cyclus situeert u een omslagpunt waarbij het oorlogvoeren afneemt. Hoe komt dat?

“Vooral door de verwevenheid van belangen. Men beseft: als ik nu een oorlog begin, heeft dat zijn weerslag op veel meer landen dan alleen die ene vijand. Na zo’n kantelpunt werkt oorlog niet meer als middel om spanning weg te nemen. Daardoor zie je ineens meer terroristische acties – het ventiel waarmee de spanning een uitweg zoekt.”

De huidige internationale orde bereikte volgens u in 2011 dat kantelpunt.

“Vanaf dat moment zag je het gedrag van wereldleider VS in het internationale systeem wezenlijk veranderen. Obama wilde niet ingrijpen in Libië. Hij trok zich terug uit Irak. Niemand reageerde toen Iran in september 2019 een Saudische olieraffinaderij bombardeerde. Ook Trump niet, ondanks zijn dreigementen.

“Alles is de afgelopen jaren verweven geraakt. Het conflict om de Krim, de olieaanvoer, migratiestromen, de brexit, de verkiezing van Trump, China’s claim op de Zuid-Chinese Zee, de brandhaarden in het Midden-Oosten. Dat zijn allemaal dominostenen. Als je er één omduwt, ontstaat een kettingreactie.”

Volgens u zijn we op weg naar een nieuwe orde.

“Omdat men inziet dat de gevestigde orde kraakt en piept. Ze is achterhaald.”

Trump heeft een aanval ingezet op Iran met de liquidatie van generaal Soleimani.

“We zitten in de laatste fase van de huidige cyclus, we staan aan de vooravond van een nieuwe wereldoorlog. Ik vermoed dat we achteraf gaan zeggen: de Derde Wereldoorlog begon op 3 januari 2020, met die Amerikaanse droneaanval.

“Kijk naar de overeenkomsten tussen het doden van Soleimani en de moord op groothertog Franz Ferdinand van Oostenrijk in 1914, die de aanleiding vormde voor de Eerste Wereldoorlog. Zes weken na die moord vielen alle dominostenen om.”

Uw voorspelling is geen nattevingerwerk, maar gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Hoe is dat gekomen?

“Toen ik in 1995 deel uitmaakte van de missie van de Verenigde Naties die het omsingelde Sarajevo moest ontzetten, zag ik in Bosnische dorpen soms een zwartgeblakerd of weggevaagd huis. Beschaving is maar een dun laagje vernis. Blijkbaar kunnen mensen van de ene op de andere dag beslissen om hun buren om zeep te helpen. Dat hebben we in Europa al vaker meegemaakt, en ik vroeg me af: kunnen we niets beters verzinnen dan oorlog om problemen op te lossen? Ik las veel over conflicten, maar vond nooit een antwoord op die vraag.

“Daarom heb ik me op wetenschappelijk onderzoek gestort. Ik ontdekte vaste patronen in oorlogvoeren waarop wiskundige formules toepasbaar zijn.”

Uw conclusie was schrikbarend: een wereldoorlog is vrij nauwkeurig te voorspellen.

“Inderdaad. De spanningsopbouw in onze samenleving is gewoon een natuurkundig proces: de spanning bouwt zich op en zoekt dan een uitweg, via oorlog. Feitelijk gedragen we ons met z’n allen volgens een wiskundige formule.”

Dat impliceert dat we geen vrije wil hebben.

“Onze vrije wil is veel kleiner dan we allemaal denken. Waarom zou ons sociale systeem vrij zijn van wetmatigheden die gelden voor alle andere ecosystemen?”

Dus we kunnen het begin van wereldoorlogen niet beïnvloeden?

“Blijkbaar niet. Maar dat beseffen we niet, omdat we bij ons handelen een rechtvaardiging denken te hebben, zoals: ‘Zij zijn begonnen.’ Daarmee verklaar je slechts ten dele waarom wereldoorlogen ontstaan, want ze hebben hun eigen momentum. Als je dat inzicht in het jaar 1500 had gehad, kon je berekenen dat er een wereldoorlog zou beginnen rond 1939.

“Tot het jaar 2150 zal er volgens mijn berekening overigens nog drie keer een wereldoorlog plaatsvinden.”

Te beginnen met de Derde Wereldoorlog: die begon volgens u op 3 januari, met het ombrengen van generaal Soleimani.

“De Derde Wereldoorlog zal tussen de zestien en zeventien jaar duren. Religie zal een rol spelen. In 1939 vochten staatslegers tegen staatslegers – zo zat de wereld toen in elkaar. Nu vechten legers tegen bevolkingsgroepen. Dat is veel complexer.

“Ik geloof niet dat hier Russische tanks zullen binnenrijden, maar de oorlog zal wel ontwrichtend zijn. Cyberoorlog is een bruikbaar instrument geworden, daarin bestaan geen grenzen. We zijn afhankelijk van een globale logistieke infrastructuur, onder meer om de rekken in de supermarkt te vullen. Als die morgen stilligt, hebben wij allemaal een probleem. Of stel dat ons betalingssysteem wordt gehackt, wat dan?

“Ook het gebruik van kernwapens is niet uit te sluiten. Ja, ik besef dat ik geen prettige boodschap breng.”

Een wereldoorlog is onvermijdelijk, zegt u. Dus als Trump op 3 januari geen droneaanval had gesommeerd...

“...dan had een ander incident de dominostenen in beweging gebracht. Sterker nog: een Derde Wereldoorlog zou ook uitbreken als Hillary Clinton de presidentsverkiezingen had gewonnen.”

Kunnen we ons als maatschappij voorbereiden op zo’n oorlog?

“Ja, en dat is zelfs verrekt belangrijk, want als je zo’n wereldoorlog verliest, bepalen anderen straks voor jou hoe je maatschappij eruitziet, en dat wil je niet.

“Het is van groot belang dat de overheid inziet dat er snel moet worden samengewerkt aan een Verenigde Naties 2.0. Na de Tweede Wereldoorlog bepaalde de Amerikaanse president Roosevelt – met de opstart van de Verenigde Naties – een nieuwe internationale orde waarin de belangen van de overwinnaars vooropstonden. Roosevelt had zich in 1941 bereid getoond om de Britse premier Churchill te helpen tegen de Duitsers, maar zei erbij: ‘Dit is waarvoor we vechten: vrije handel, zelfbeschikkingsrecht en dekolonisatie – dat is de wereld zoals hij straks wordt. Graag tekenen bij het kruisje.’”

Welke uitdagingen staan anno 2020 centraal?

“Bevolkingsgroei, armoede en klimaatverandering. Neem nu Brazilië: dat beheert een gebied dat cruciaal is voor ons voortbestaan: het Amazonewoud. In een nieuwe wereld wil je dat die groene long van iedereen is. Daarnaast zullen de overwinnaars bepalen hoe we de natuurlijke bronnen straks over 10 miljard mensen gaan verdelen.

“Als je niet oppast, wordt de nieuwe orde geen democratische, maar een Chinese, waarbij je een camera in je huiskamer krijgt die erop toeziet dat je je netjes gedraagt.”

Uw studie telt 700 pagina’s en is door zijn techniciteit moeilijk te begrijpen. Dringt uw boodschap voldoende door?

“Behalve de complexiteit speelt ook mee dat het een ongemakkelijke boodschap is, zoals Al Gores klimaatfilm An Inconvenient Truth. Ik ben ontvangen door een hooggeplaatst bestuurder van de NAVO, maar nadat ik mijn uitleg had gedaan, kreeg ik te horen: ‘Het is onze missie als NAVO om oorlog te voorkomen, dus uw theorie dat oorlog onvermijdelijk is, kan ik niet accepteren.’ Ik antwoordde: ‘Deze patronen komen uit wetenschappelijke data-analyse, heeft u er een andere verklaring voor?’ Toen liep hij weg.”

U wordt weleens versleten voor een gek die roept dat de wereld zal vergaan.

“Tegen dat beeld moet ik opboksen. Maar als ik na wetenschappelijke analyse zulke wetmatigheden ontdek, moet ik die dan uit zelfbescherming voor mezelf houden?”

U deed het tegenovergestelde: u plaatste uw boeken On the Thermodynamics of War and Social Evolution en 2020 Warning gratis online.

“Ik wil dit zo toegankelijk mogelijk maken. Niemand heeft mijn theorie tot nog toe kunnen weerleggen. Als iemand na het lezen van mijn boek denkt dat ik het mis heb, dan hoor ik het graag.”

We nemen de proef op de som en leggen de bevindingen van Piepers voor aan enkele wetenschappers. Kan het eigenlijk wel: natuurwetenschappelijke theorieën loslaten op de wereldgeschiedenis, en op basis daarvan toekomstvoorspellingen doen?

Christ Klep, militair historicus: “In academische zin zijn de voorspellingen van Piepers problematisch. De geschiedenis is erg contextgebonden, maar dat negeert hij. Je moet je afvragen of je historische conflicten systematisch kunt vergelijken. Dynamiek verandert in de loop der eeuwen. Een conflict in de 18de eeuw bevindt zich in een andere context dan onze huidige tijd, waarin atoomwapens invloed hebben op de besluitvorming.”

Hebt u zich makkelijk door Piepers’ proefschrift kunnen werken?

Klep: “Neen, het is ongelooflijk complex. Piepers gooit zóveel op een hoop. Ik denk dat geen enkele historicus dit helemaal begrijpt. De theorie is daarom wetenschappelijk ook amper te weerleggen. Je kunt er haast geen weerwoord op schrijven. (stil) Of Piepers is ongekend geniaal. Dat kan ook.”

Piepers behaalde in 2006 zijn doctoraat met zijn studie aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn benadering van de wereldgeschiedenis was zeer ongebruikelijk, hij paste theorieën toe uit de zogeheten complexiteitswetenschappen: een discipline die nagaat of er structuur aan te brengen is in de chaos van het bestaan.

Jouke de Vries, copromotor van Piepers’ proefschrif: “Ik was onder de indruk. Piepers is een goede, creatieve wetenschapper. Hij beheerst zowel de natuurkundige als de politicologische benadering.

“Tijdens zijn doctoraalstudie was er wel voortdurend discussie over de vraag of zijn theorieën wel toepasbaar zijn op de wereldgeschiedenis. Dat is een klassiek debat in de academische wereld, waarover nog altijd geen consensus is. In de sociale wetenschappen kun je geen experimenten uitvoeren zoals in de natuurkunde: er zijn te veel variabelen.”

Er werd een natuurwetenschappelijke commissie aangesteld om de theorieën te beoordelen. Eén van die commissieleden was Anne Kox, theoretisch natuurkundige en emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam.

Anne Kox: “Het was een vernieuwend proefschrift. Ingewikkeld, dat wel. Zó ingewikkeld dat historici er waarschijnlijk niet veel mee kunnen. Maar het voldeed wel aan de wetenschappelijke normen. Je mag best op verschillende manieren naar een verschijnsel kijken en daar conclusies aan verbinden.

“Wat me wél verbaast is de stellige aanname waarmee Piepers nu de Derde Wereldoorlog aankondigt. In het proefschrift zaten zulke voorspellingen niet. Daarmee zet je een hele grote stap verder. Maar het intrigeert me wel.”

On the Thermodynamics of War and Social Evolution en 2020 Warning zijn gratis te downloaden via Global4cast.org