Auschwitz-overlevenden smeken jeugd om de Holocaust niet te vergeten

Het jubileum werd bijgewoond door staatshoofden en andere hoogwaardigheidsbekleders uit ruim vijftig landen. Onder hen de in stemmig zwart geklede koning Willem-Alexander, koningin Máxima en premier Rutte. Ze zaten met het Belgische koningspaar aan weerszijden van de Poolse president Andrzej Duda en zijn echtgenote. 

In tegenstelling tot bij andere officiële gelegenheden, waren de voorste rijen in de herdenkingstent niet voor hen en andere ‘hoge’ gasten gereserveerd maar voor de ruim tweehonderd overlevenden van het voormalige Duitse concentratie- en vernietigingskamp en van de Holocaust.

Na vioolmuziek en beelden van de barakken en restanten hield de Poolse president een korte toespraak. Daarin richtte hij zich tot de overlevenden. “Jullie zijn de laatste getuigen. Wij zijn hier vandaag met jullie en buigen ons hoofd.” Daarna prees hij Poolse verzetshelden zoals Witold Pilecki, die zich vrijwillig liet opsluiten in Auschwitz om in het geheim rapporten aan de geallieerden te schrijven over de nazimisdaden in de kampen. Duda sloot af met: “Dat de herinnering aan de slachtoffers hier en elders tijdens de holocaust voor eeuwig mag voortleven.” 

Nachtmerrie

Vervolgens hielden enkele overlevenden een toespraak. De Pools-Israëlische Batsheva Dagan (94) beet het spits af. De psychologe, kinderboekenauteur en docente bij Yad Vashem (Israëls holocaustmonument) zei het moeilijk te vinden om haar gevoelens te uiten. “Sta ik hier echt of droom ik, 75 jaar na de nachtmerrie die zich hier afspeelde,” vroeg ze zich hardop af. Zeven van haar elf familieleden werden vermoord, zelf overleefde ze twee dodenmarsen. 

Ze blikte kort terug op wat ze het ergste vond in het kamp: het volledige gebrek aan menselijke waardigheid. “Ik weet niet wat het pijnlijkst was, het tatoeëren van kampnummer 45545 in mijn arm of het verlies van mijn haar, het gevoel vrouw en mens te zijn,” vertelde ze uiterlijk onbewogen. Daarna richtte ze zich tot de jeugd van tegenwoordig. “Na de bevrijding wilde ik zoveel mogelijk leren. Ik hoop de kinderen van nu ook. Helpen jullie alsjeblieft de massamoord op onschuldige mensen herinneren zodat dit nooit meer gebeurt.”

Racisme

De Duits-Britse Elsa Baker vertelde daarna dat ze erg overstuur was door het verhaal van haar voorgangster. “Ik vind het een eer dat ik hier aanwezig mag zijn. Er zijn zoveel mensen hier. Mensen die misschien veel meer geleden hebben dan ik. Ik kwam hier als achtjarige. Mijn moeder was een Sinti waardoor ik als zigeuner werd beschouwd,” stamelde de vrouw. 

Ze vertelde dat ze uit het hoofd sprak omdat ze niet goed meer kan lezen en dat een mevrouw van het Auschwitz Museum haar toespraak zou voorlezen. Dat leverde haar een beschaafd applaus op van de aanwezigen. “In totaal zijn bijna 500.000 Sinti en Roma vermoord. Ik heb geluk gehad maar vind het nog steeds moeilijk om terug te keren naar deze plek. Ik hoor in gedachten nog steeds de woorden van een gesprek dat ik destijds toevallig opving. ‘Het gas is op, ze verbranden mensen levend’. De slachtoffers en overlevenden mogen nooit vergeten worden. Laat dit museum een waarschuwing zijn. Zeker in deze tijd waarin minderheden opnieuw worden bedreigd. Dat ieder van ons de democratie en mensenrechten blijft verdedigen.”

De Poolse Marian ‘Moshe’ Turski (93), journalist en joodse activist, verloor zijn vader en broers in Auschwitz. “Ik zal geen andere herdenkingsjubileum meer meemaken, vandaar dat ik me vooral richt tot mijn dochter en kleindochter en -zoon en hun kinderen straks, de nieuwe generatie. Jongeren zullen een onderwerp als genocide 75, 80 jaar later wellicht saai vinden maar aan hen wil ik doorgeven dat Auschwitz niet plotseling uit de hemel viel. Dat het een georganiseerde massamoord was die begon met het overtreden van de grondwet en van de burgerlijke en politieke rechten. Alleen wanneer je die respecteert en verdedigt kan kwaad zoals dit worden overwonnen.”

Monument

De herdenking eindigde met een bezoek van alle delegaties aan het Auschwitz-Birkenau Monument. Door de historische poort liepen ze bij een temperatuur van rond het vriespunt langs de spoorlijn, de met grote schijnwerpers verlichte bewakingstorens, goederenwagons en barakken om na zo'n tien minuten aan te komen bij de granieten sculptuur met plaquettes. Daarop staat in 23 talen dat op deze plek 1,5 miljoen mensen werden vermoord, overwegend Joden. Alle deelnemers plaatsten kaarsjes. De Duitse president Frank-Walter Steinmeier en zijn vrouw staarden minutenlang naar de gedenkstenen en verlieten als laatsten de historische plek.