Straatvechter Strache speelt het liefst de underdog

„Zolang ik niet dood ben, heb ik het de komende twintig jaar voor het zeggen – in welke positie dan ook.” Dat hoorden, in mei, miljoenen mensen toenmalig Oostenrijkse vicekanselier Heinz-Christian Strache zeggen in een stiekem gefilmde video waarin hij een rijke Russin overheidsopdrachten belooft in ruil voor illegale partijfinanciering.

De ‘Ibiza-video’ leek de carrière van deze extreemrechtse FPÖ-politicus te beëindigen. Strache werd op non-actief gesteld en sleepte de regering in zijn val mee. Vrijdag werd hij, wegens corruptie en fraude, uit de extreemrechtse FPÖ-partij gezet. Maar Strache (50) vecht terug. Met een nieuwe partij die zijn volgelingen hebben opgericht, Allianz für Österreich (DAÖ), zou hij de FPÖ willen splijten en in 2020 burgemeester van Wenen worden. Toen Strache zondag werd gevraagd of hij ook partijleider van DAÖ wordt, antwoordde hij ontwijkend.

Heeft een volkstribuun die zo diep valt nog een toekomst in de politiek? Strache, zo bleek na Ibiza-gate, leidde een luxeleven op kosten van de partij. Hij kreeg sporttassen vol cash van Oekraïense oligarchen, vertellen oud-medewerkers, in ruil voor politieke benoemingen. Justitie onderzoekt of Strache overheidslicenties aan casino’s gaf in ruil voor geld. De nieuwe FPÖ-partijleiding, die hem royeerde, doet alsof de nieuwe DAÖ-partij een „eendagsvlieg” is.

Misschien. Strache heeft een krachtige basis, waarmee hij een persoonlijke band onderhoudt. Twee jaar geleden noemde 94 procent van de FPÖ-aanhangers – meest blanke mannen – hem als reden om op de partij te stemmen.

Opvolger van Haider

Strache is een volksjongen. Een straatvechter van de bovenste plank. Veel kansarme jongeren adoreren hem en spiegelen zich aan hem. De kans bestaat dat zij de FPÖ verlaten en naar DAÖ overstappen. Hetzelfde gebeurde toen Straches voorganger als partijleider, Jörg Haider, in 2005 uit de partij stapte. Ook dat leidde tot een grote uittocht.

Strache leerde van Haider dat een persoonlijke band met de kiezer belangrijk is. Aan die band werkt hij permanent. Hij bezoekt cafés, drinkt bier in lederhose, gebruikt straattaal en had tot voor kort rissen wulpse vriendinnen. Hij bouwde een heuse propagandamachine bij de FPÖ, met eigen tv- en YouTube-kanalen en een nieuwssite.

Zelfs na ‘Ibiza’ had zijn Facebookpagina 450.000 volgers. Dagelijks vertelde hij daar zijn versie van de gebeurtenissen. Hij ontkende alle aantijgingen, al klapt zijn oud-bodyguard wekelijks uit de school met onthullingen en foto’s. Strache portretteert zichzelf altijd als een outsider die de waarheid spreekt en daarom door het establishment wordt uitgekotst. Toen de FPÖ ontdekte dat hij als partijleider jarenlang privéuitgaven had gedeclareerd, werd zijn Facebookpagina afgepakt. Maar Strache had al een nieuwe klaar.

Hunkeren naar voorbeelden

Strache, tandtechnicus van beroep, komt uit een Weens volksdistrict. Hij is enig kind. Zijn vader vertrok toen hij klein was. Zijn moeder werkte bij een drogist en kwam amper rond. Strache hunkerde zijn leven lang naar mannelijke voorbeelden, erkenning en de geborgenheid van groepen. Hij vond dit eerst bij de vader van een tienervriendin, een neo-nazi die hem bij militaristische, pan-Germanistische mannendisputen introduceerde. Uit die tijd stammen foto’s waarin hij een fascistische groet brengt. Hij werd gearresteerd bij extreemrechtse betogingen in Duitsland.

Later ging hij voor de FPÖ de gemeentepolitiek in en toen de landelijke politiek. De FPÖ is opgezet voor en door oud-nazi’s, en zegt niets met extreemrechtse militanten te maken te hebben. Er worden nog geregeld partijleden betrapt op antisemitisme en racisme.

In 2005 werd Strache partijleider. De FPÖ die Haider in de jaren negentig had grootgemaakt, was na vijf jaar regeringsdeelname gehalveerd. Strache vond Haider te meegaand met de conservatieve kanselier Schüssel. Hij wilde een hardere lijn. Haider vertrok met slaande deuren en stichtte een nieuwe partij, die in de regering bleef. Hij nam veel kopstukken mee. De FPÖ zakte terug naar amper 5 procent.

Heimatliebe

Strache bouwde de partij langzaam weer op. Hij deed dat met keiharde stellingnames. Affiches kregen teksten als „Heimatliebe statt Marokkanerdiebe”. Er kwam een FPÖ-computerspel waarbij je op moskeeën kon schieten. Strache scheert vluchtelingen en criminelen over één kam en noemt journalisten „de grootste hoeren op de planeet”. Hij praat als een mitrailleur: snel en luid. Hij zit als een roofkat in zijn stoel – spieren strak gespannen, klaar om zijn prooi te bespringen.

Nog twee factoren maakten de FPÖ in 2017 rijp voor regeringsdeelname: de groeiende afkeer van veel Oostenrijkers voor de eeuwige coalities van socialisten en conservatieven. En de vluchtelingencrisis in 2015, waarbij honderdduizenden mensen door het land wandelden.

Als de jonge conservatief Sebastian Kurz vlak voor de verkiezingen niet de macht had gegrepen in de vermolmde ÖVP, had Straches FPÖ de grootste kunnen worden. Hij kreeg 26 procent, maar Kurz won. Die was het nieuwe, frisse gezicht van Oostenrijk. In de regering die Kurz eind vorig jaar vormde speelde Strache tweede viool. Uit dat jaar stamt de overmoedige Ibiza-video.

Baby en hond

Strache genoot van zijn positie. Hij trouwde een jonge vrouw, die prompt op de FPÖ-loonlijst kwam. Hij postte foto’s met baby en hond. FPÖ-ministers zetten de bijl in de geheime dienst, politie en andere instellingen – maar hij greep niet in. De rechtsstaat leek hem niet te interesseren. „Als ik de meerderheid heb, doe ik hetzelfde als Viktor Orbán”, zei hij eens. Wel vocht Strache, een kettingroker, keihard tegen het nationale rookverbod. Hij werd feestend in Dubai gesignaleerd en op luxejachten van zakentycoons. Dit was zijn zwakte: de man die zijn positie als sociale ‘outsider’ zo succesvol omzette in politiek gewin, werd deel van het establishment.

Sinds Ibiza speelt Strache weer de underdog in eenzaam gevecht tegen de elite. Die rol ligt hem. Vrijdag zette hij een video op Facebook waarin hij iedereen verwijt leugens over hem te verspreiden. Hij belooft een comeback, komend jaar. Of dat lukt, valt te bezien. De FPÖ verloor sinds Ibiza vier verkiezingen op rij. Maar aan de reacties af te leiden – „Von Herzen alles Gute, lieber H-C!” – is hij toch niet de enige die er nog in gelooft.

Lees ook Oostenrijk zit vast in cliëntelisme