Ouders Thijs H. smeekten GGZ om hulp: Opname was ‘onnodig’

De 27-jarige Hagenaar vermoordde op zaterdag 4 mei in Den Haag een vrouw, op dinsdag 7 mei stak hij twee anderen dood op de Brunssummerheide, zo bekende hij eerder.

Uit onderzoek van het Algemeen Dagblad blijkt nu dat H.’s ouders op zondag èn maandag na de Haagse moord ten einde raad om hulp vroegen voor hun zoon. Hij vertoonde ‘bezeten gedrag’, was gewond, sliep amper en jaagde zijn omgeving angst aan. Daarom gingen zijn ouders op zondag met hem naar de spoedeisende psychiatrie voor opname. Twee psychiaters ‘stelden de ouders gerust’ dat het slechts om bijwerkingen van zijn nieuwe ADHD-medicijn ging. Ze moesten weer naar huis, bevestigen bronnen.

Maandag was H. nog altijd totaal van de kaart. Toen zijn ouders met Thijs bij een vestiging van PsyQ aanklopten, onderdeel van GGZ-instelling Mondriaan, kregen ze opnieuw te horen dat het rare gedrag ‘bij de medicatie hoorde’. Een dag later sloeg Thijs H. toe op de Brunssummerheide, daarna werd hij wel opgenomen bij Mondriaan in Maastricht.

Nabestaanden van H.’s Limburgse slachtoffers zijn geschokt, meldt hun advocaat Phil Boonen: “Als er inderdaad geen hulp kwam, dan is dat zeer zorgwekkend en teleurstellend.” Ook hekelt hij het gebrek aan openheid van de behandelaars: “Als er fouten zijn gemaakt, dan moet dat duidelijk worden, daar roepen we toe op. Alleen als er lessen geleerd kunnen worden en herhaling voorkomen kan worden, is het niet voor niets geweest.”

Toch blijft GGZ-instelling Mondriaan zwijgen, de kliniek gaat niet in op de bevindingen van het Algemeen Dagblad ‘vanwege het beroepsgeheim en om het strafrechtelijk onderzoek niet te hinderen’. Een woordvoerder: “Wij willen nogmaals benadrukken mee te leven met de slachtoffers en betrokkenen.”

Advocaat Serge Weening van Thijs H. wil niet op de feiten ingaan, maar zegt wel: “Ik heb altijd al gezegd dat de rol van de ouders anders ligt dan tot nu toe door het OM gepresenteerd is.”

Thijs moest gewoon wennen aan zijn nieuwe ADHD-medicijnen. Dat kreeg zijn moeder te horen, toen ze zich met haar totaal verwarde zoon tot twee keer toe, op 5 en 6 mei, fysiek meldde bij de geestelijke gezondheidszorg. Ze moesten weer naar huis. Ondanks zijn verwondingen, ondanks zijn bizarre gedrag -hij ‘siste’ naar zijn moeder, schudde zijn hoofd hevig heen en weer- ondanks het feit dat hij soms zomaar ineens viel, plat op zijn gezicht.

Dit was niet de Thijs zoals zijn ouders hem kenden. Ze drongen wanhopig aan op spoed-opname, maar werden ‘gerustgesteld’ en naar huis gestuurd. Zijn gedrag zou door een nieuw medicijn veroorzaakt worden, en dat nu de ‘emoties eruit kwamen’ zou zelfs een goed teken zijn, aldus een van de behandelaars.

Een dag later werd hun zoon een drievoudig moordenaar. Op de Brunssumerheide stak hij twee mensen neer, zijn slachtoffers bloedend achterlatend. Wat toen nog onbekend was: eerder had hij ook al een moord gepleegd, in Den Haag.

Voor nabestaanden is het onverteerbaar dat H. nog tweemaal toe kon slaan. Hadden oma Diny en Frans nog kunnen leven als de geestelijke gezondheidszorg in Nederland er beter aan toe zou zijn? Hun nabestaanden-advocaat Phil Boonen reageert: “We willen weten wat er in de dagen voor en na de tragische gebeurtenissen is gebeurd bij en in de instellingen. Wij roepen de instellingen en de inspectie op om openheid van zaken te geven. Alleen als er lessen geleerd kunnen worden, is het niet voor niets geweest.”

Voor Thijs’ ouders moet het eveneens onverteerbaar zijn. Telkens meldde zijn familie zich met die boodschap: het gaat niet met onze zoon. Hij leek wel bezeten. Zijn nieuwe medicijnen brachten hem in een waantoestand, terwijl het voor die tijd juist wat beter leek te gaan met de jongeman die eerder nog een zelfmoordpoging had gedaan.

Dat zijn familie vond dat H. moest worden opgenomen, werd tweemaal terzijde geschoven. Dat zijn moeder soms bang voor hem was? H. kreeg een slaappil en werd mee naar huis gestuurd.

Bert Stavenuiter van Ypsilon, vereniging voor familieleden en naasten van mensen met psychosegevoeligheid, weet hoe het is. Familie wordt nog te vaak niet bij de behandeling betrokken, hun stem nog te vaak niet gehoord. Volgend jaar gaat een nieuwe wet in, die daar verandering in moet brengen. Maar dat is te laat voor de slachtoffers in deze zaak, zij werden bij het uitlaten van hun hond doodgestoken door een jongeman die geen goede hulp kreeg, ook al probeerde zijn familie die voor hem te krijgen.

“Op die nieuwe wet is op het hoogste niveau van de GGZ al geanticipeerd, maar op lagere niveaus niet. Behandelaars weten vaak niet precies wat de mogelijkheden zijn en de verschillen tussen de instellingen zijn groot.” Soms kan zelfs per afdeling verschillen hoe met familieleden wordt omgegaan.

Thuis behandelen

Dat terwijl de trend juist ook is mensen met geestelijke problemen thuis te behandelen. Familie speelt dan een nog belangrijker rol. Hoe kan het dat lang niet altijd naar al die vaders, moeders, partners, broers en zussen wordt geluisterd? Stavenuiter ziet een aantal oorzaken. Jaren geleden is al een beweging op gang gekomen om te zorgen dat beter naar patiënten zelf wordt geluisterd. Die zijn mondiger dan lang werd aangenomen: geesteszieken werden vroeger ‘weggestopt’ in instellingen, er werd over hen beslist, niet met hen, terwijl dat vaak wel kan.

Daarnaast wijst Stavenuiter erop dat moeders het in het verleden zwaar hadden te verduren, wanneer hun zoon verward raakte. “Zij werd aangekeken op haar rol, dat zou de oorzaak zijn. Deze moeder stond nog in de schoolboeken van de generatie die het nu in klinieken voor het zeggen heeft.” Ook al is het idee bewezen onjuist en totaal achterhaald, het zweeft nog rond, zegt hij.

En dan is er dat veel grotere pijnpunt: de bedroevende staat van de geestelijke gezondheidszorg. In de 25 jaar waarin Stavenuiter bij Ypsilon zit, zag hij het slechter worden. “Ik durf niet precies te zeggen wanneer het begonnen is. Het is sluipend gegaan.” Steeds minder mensen, steeds meer bezuinigingen, zo schetst Stavenuiter de aftakeling: “De GGZ is failliet, letterlijk en figuurlijk.”

Dat schetsen ook insiders over Mondriaan, de kliniek waar H. werd behandeld en na het plegen van de twee moorden op de Brunssummerheide ook nog wist te ontsnappen, door een stel stoelen op elkaar te stapelen en doodleuk over de muur bij de binnenplaats te klimmen. “Het is een komen en gaan van invalkrachten. Er wordt al niet eens meer gekeken wie zich precies meldt bij de ingang. Alleen ‘ik ben de invalkracht’ is genoeg om de deuren open te doen gaan.”

Behandeling vergt veel

Punt is, zo schetst de ingewijde net als Stavenuiter, dat juist het werk met zulke verwarde mensen als Thijs alles van een behandelaar vergt. Het is zwaar, je doet het soms met gevaar voor eigen leven. Zo bleek ook maar weer toen Thijs voor een tweede keer ontsnapte, op woensdagochtend 8 mei. Op dat moment stak een andere patiënt in op medewerkers van de kliniek. Om dat steekincident kwamen meerdere personeelsleden thuis te zitten. Ziek.

Anderen verlieten de GGZ al eerder. Stavenuiter: “Die zoeken iets anders of gaan als zelfstandige aan de slag. Ze verdienen meer, kunnen hun eigen tijden bepalen.” Raken niet meer verstrikt in administratief werk, dat voor klinieken nodig is om financiering te krijgen. De banen die overblijven worden zo weer minder aantrekkelijk: een neerwaartse spiraal.

Hoogleraar Forensische psychiatrie Robbert Jan Verkes van de Radboud Universiteit Nijmegen ziet een tendens die vooral zwaardere patiënten raakt: “Het is financieel aantrekkelijker om angst en depressie te behandelen dan mensen met complexe problematiek, die psychotisch en gevaarlijk zijn. Zoals we zorg nu organiseren, is dat geen groep waarmee je makkelijk financieel quitte speelt. Een moeilijke groep patiënten heeft een goed team nodig, goede verpleegkundigen: dat is dure zorg”, zegt de hoogleraar die ook psychiater is op de polikliniek van de Pompestichting in Nijmegen.

Betere informatieuitwisseling en meer geld voor de GGZ kunnen helpen bij verbetering van de zorg, al kun je nooit helemaal voorspellen wanneer iemand met wanen overgaat tot het plegen van misdrijven. Verkes: “Je kunt wel iedere keer iemand meteen opnemen en geen verloven meer geven, maar dat wil je ook niet. Schrijnend wordt het als er informatie is over een hoog risico, maar dat niet op de goede plek terecht komt.”

Het lijkt erop dat we nooit zullen weten hoe het precies ging bij Thijs. De behandelaars beroepen zich in de rechtszaak op hun verschoningsrecht. Op alle fronten gooit de kliniek waar H. uiteindelijk terechtkwam de deuren dicht. Het onafhankelijke onderzoek dat Mondriaan liet uitvoeren, blijft geheim.

Terwijl er zo veel redenen zijn om wél te praten. Nu blijft het bij het relaas van de ouders van Thijs. Wat Stavenuiter betreft worden klinieken transparanter nog vòòrdat er incidenten zijn, om te laten zien wat er speelt. Maar privacy staat dat vaak in de weg. “Ze zijn bang daardoor in de problemen te komen. Terwijl om een behandeling en het betrekken van familieleden daarbij nooit mensen worden aangeklaagd.” Wel omdat ze het nalaten familieleden te betrekken bij behandelingen.

Maar ook de medicatie van H. roept vraagtekens op. De rechter die zich over zijn zaak buigt, wil meer informatie over de amfetamine die in H.’s haar is aangetroffen, mogelijk een gevolg van het gebruik van dexamfetamine tegen ADHD. Hoogleraar Verkes trad als getuige deskundige op in een zaak waarbij een soortgelijk middel een belangrijke rol speelde bij het ontstaan van een psychose. De gebruiker beging ernstige bedreigingen, zat ook in een waan. “Het kan zijn dat een patiënt psychotisch wordt, dus als voorschrijver moet je dat zeker in het begin nauwlettend volgen.”

In informatie van bijwerkingencentrum Lareb staat dat verschijnselen zoals die van Thijs veroorzaakt kunnen worden door dexamfetamine. Maar artsen weten niet altijd alles over bijwerkingen, zegt Lareb-directeur Agnes Kant. “In het algemeen verschilt de mate van alertheid op bijwerkingen erg. Soms worden ze over het hoofd gezien, bij een deel van de artsen zit het niet in het systeem daarop te letten. Wij zouden graag willen dat daarvoor meer aandacht komt in de opleidingen. Medicijnen doen niet altijd wat je wil - soms doen ze juist wat je niet wil.”

Als dat bij H. is gebeurd, kan het een droevige zaak nog triester maken. Maar of de rechter daar uiteindelijk rekening mee zal houden, is nog maar de vraag. Er zijn die vreemde zoekopdrachten van H. gevonden op internet – kan je een psychose nabootsen, hoe kun je politie en rechters voor de gek houden?

‘Grotere problemen’

Ondertussen zijn in het strafrecht de effecten van alle verhalen zoals die van H. en zijn ouders te zien. Neem advocaat Job Knoester: hij heeft veel cliënten met psychische problemen onder zijn hoede, veel vaker dan voorheen ziet hij dat zij in een psychose verkeren en onder invloed daarvan de grenzen van de wet overschrijden. “Ik heb dit specialisme 24 jaar en zie de laatste jaren grotere psychische problemen.”

En veelal ziet Knoester ook families die daarover steeds weer aan de bel trokken bij hulpverleners. Neem Malek F., die in Den Haag willekeurige mensen neerstak. Ook zijn familie probeerde tevergeefs te zorgen dat hij de juiste hulp kreeg. “Wat ik zo wrang vind, is dat na de moord op Els Borst groot werd ingezet om dat te veranderen.”

De commissie-Hoekstra -die de moord onderzocht- uitte kritiek op politie, het OM en zorgverleners. Nergens was een compleet beeld van Van U., veel fouten werden gemaakt, zodat Van U. na de moord op Borst nog een keer kon toeslaan. Hij bracht ook zijn zus Loïs om, waardoor de moord op de D66-prominent opgehelderd kon worden en een foutenfestival aan het licht kwam. Het had niet zo ver hoeven komen. “Indertijd dacht ik: er moet kennelijk eerst een politicus worden vermoord voor er iets verandert. Inmiddels zie ik niets van de adviezen in het rapport van Hoekstra terug. Het is teleurstellend.”

Cursus zelfverdediging

Knoester vreest dat het straks alleen maar erger wordt, als psychische problemen vaker thuis behandeld moeten worden. Zelf heeft hij inmiddels een cursus zelfverdediging gevolgd, door de veranderingen die hij ziet. “Ik zit vaak in kleine ruimtes met mensen die hele grote moeilijkheden hebben.” Daarbij spelen medicijnen ook een met regelmaat een rol. In de ervaring van Knoester gaat het meestal om antidepressiva. “Ze hebben mogelijk een bijdrage geleverd aan een dubbele en een enkele kindermoord, en een poging daartoe.” Er zijn aanwijzingen dat ook andere medicijnen mensen over het randje duwen. “Dat ik ooit een cursus zelfverdediging zou gaan doen, had ik in de jaren negentig nooit gedacht.”

Maar de tijden zijn veranderd en niet ten goede. Dat moeten ook de ouders van H. denken, die hun zoon af zagen glijden, aan de bel trokken en naar huis werden gestuurd met hun zoon én een slaappil. Nu moeten zij leven met de harde waarheid. Net zoals de nabestaanden van Etsuko, oma Diny en Frans, die de dood vonden door de hand van H.