Achter elke succesvolle leider in Zuid-Amerika staat een sterke generaal

Als het een coup was, zoals sommige aanhangers van de opgestapte Boliviaanse president Morales vinden, dan wel een erg hoffelijke coup. “Wij suggereren de president dat hij zijn mandaat opgeeft”, verklaarde generaal Williams Kaliman zondagavond, haast verlegen met de situatie. Wat weken van protesten niet voor elkaar kregen, was vervolgens in een oogwenk gepiept. Evo Morales trad af.

Het was de zoveelste bevestiging dat in Zuid-Amerika politieke en militaire macht nog altijd nauw met elkaar verweven zijn. Vergelijk het lot van Morales eens met dat van president Maduro in Venezuela. Wat Morales’ tekortkomingen als president ook mogen zijn geweest, de meeste waarnemers zullen toegeven dat ze in het niet vallen bij die van Maduro. Zijn steun onder de bevolking is verdampt, internationaal staat hij volledig geïsoleerd, en de economie van Venezuela is geruïneerd. Maar anders dan Morales zit hij er nog altijd. Het belangrijkste verschil: Maduro wist het leger aan zijn kant te houden.

Er waren de afgelopen tijd ook subtielere voorbeelden van die wederzijdse afhankelijkheid van politiek en leger. Toen de Ecuadoriaanse president Moreno zijn demonstrerende volk toesprak over de noodzaak van bezuinigingen, zorgde hij ervoor dat hij bij die gelegenheid omgeven werd door generaals. Even later herhaalde die scene zich in Chili, waar president Piñera de noodtoestand verlengde, te midden van een legergroen uitgedoste entourage.

Geen diepe wortels geschoten

Zulke scènes roepen bij sommigen nare herinneringen op. Eind jaren zeventig waren bijna alle Latijns-Amerikaanse landen immers nog militaire dictaturen. Vijftien jaar later waren het bijna allemaal democratieën geworden. Maar de democratie heeft er geen heel diepe wortels geschoten. Zo berichtte onderzoeksbureau Latinobarómetro vorig jaar dat 71 procent van de bewoners van Latijns Amerika weinig vertrouwen meer heeft in de democratie, vergeleken met 51 procent in 2009.

Dus leunt de politiek in momenten van crisis op het leger. Niet dat Zuid-Amerikanen terug willen naar een militaire dictatuur. Maar het leger is nog altijd een factor van betekenis, en een bron van legitimiteit. Bij hun terugkeer naar de barakken in de jaren negentig, behielden ze vaak hun budgetten en een maatschappelijke en economische rol.

Omgekeerd snappen legers dat ze hun bevoorrechte positie danken aan het feit dat ze zich politiek gezien koest houden. In Bolivia lijken ze geen interesse te hebben om de macht zelf uit te gaan oefenen. En toen de Chileense president Piñera verklaarde dat zijn land ‘in oorlog was’, was het legerleider Javier Iturriaga die hem terugfloot. “Wij zijn met niemand in oorlog”, verklaarde die droogjes.

Lees ook:

Opstandig Santa Cruz staakt door tot Morales écht vertrekt

Ex-president Morales van Bolivia heeft zijn aftreden aangekondigd, maar nog niet getekend. Oppositiebolwerk Santa Cruz staakt gewoon door.