Halsema wil de wijk in om drugscriminaliteit aan te pakken

‘Hou je van Amsterdam, gebruik dan geen drugs.’ Dat is de strekking van de oproep die dinsdagavond werd verstuurd aan alle bezoekers van het Amsterdam Dance Event. De gemeente Amsterdam is een van de afzenders – naast onder meer de organisatie van het evenement Horeca Nederland en de Jellinek. Burgemeester Femke Halsema is ‘ambivalent’ over een moreel appèl aan drugsgebruikers, erkent ze. ‘We hebben jarenlang een beleid gehad dat was gericht op preventie en gezondheid van drugsgebruikers. Dat staat internationaal hoog aangeschreven. Ik wil niet naar een sfeer waarin gebruik wordt gecriminaliseerd, want dat werkt niet.’

Maar door de opkomst van de harde drugshandel, met de recente moord op advocaat Derk Wiersum als mogelijk dieptepunt, is het wel belangrijker geworden om gebruikers ook te wijzen op de sociale kanten van gebruik, zegt Halsema. ‘Wat betekent het als je coke laat komen met een leuke thuisbezorger? Besef je dan dat die jongen zich begeeft in een gevaarlijk crimineel milieu? Het is goed dat mensen daarbij stil staan.’

Direct bij haar aantreden, ruim een jaar geleden, zei Femke Halsema al dat het bestrijden van de drugscriminaliteit in de stad een van haar belangrijkste doelen was. Dit voorjaar kwam ze met een plan om grip te krijgen op de ‘ondermijning’ van drugsgeld in de legale economie. Dinsdag volgde haar ‘offensief’ om de ontwrichting van drugscriminaliteit op de mensen in de stad aan te pakken. Weerbare wijken, weerbare mensen heet het plan dat bestaat uit vijftien maatregelen.

Richting gebruikers zijn de plannen voorzichtig. De burgemeester ziet af van een grote ‘morele campagne’, zoals de afgelopen maanden regelmatig werd bepleit. Wel wil ze ‘een volwassen gesprek’ organiseren. Veel meer nadruk ligt in het plan op maatregelen die moeten voorkomen dat jonge jongens zwichten voor de verleidingen van de criminaliteit. En in het doorbreken van ‘criminogene netwerken’ in met name de stadsdelen Zuidoost en Nieuw West.

In uw plan is ook een opvallend grafiekje opgenomen: de drugsgerelateerde criminaliteit in Amsterdam daalt al jaren. Dat is dus heel anders dan de perceptie?

‘Ja, maar ik denk dat de werkelijkheid ook anders is. De politiecapaciteit is de laatste jaren afgenomen en de politie is bovendien de afgelopen vijf, zes, zeven jaar vooral bezig met de aanpak van high impact crime zoals straatroof en overvallen, en veel minder op het aanpakken van straatdealers. Dat zou dus goed kunnen verklaren dat er minder drugscriminaliteit wordt geregistreerd. Bovendien is het natuurlijk vooral de ernst van de criminaliteit die grote zorgen baart.’

De lijst met heftige misdrijven is inderdaad lang, en de daders zijn bijna altijd jonge Amsterdamse jongens. Wat verontrust u het meest over de achtergrond van die daders?

‘Uit politiegegevens, maar ook uit gesprekken die ik voerde met een voormalige drugshandelaar, blijkt dat criminelen in toenemende mate zeer kwetsbare jongens rekruteren om hand-en-spandiensten te verrichten. Ook jongens die licht verstandelijk beperkt zijn. Die beginnen misschien met een pakketje bezorgen, maar gaan heel gemakkelijk over op het leggen van een handgranaat voor een café tot het uitvoeren van liquidaties.

‘Het is ook zorgelijk dat er een subcultuur is ontstaan die snel weer nieuwe jongens aantrekt. Die zien dat anderen geld en luxe kleding hebben. De toekomst van de meeste jongens die voor criminaliteit kiezen is gevangenis en soms dus zelfs de dood, maar iedereen droomt van geld, vrouwen en mooie huizen in het buitenland. Die subcultuur verspreidt zich als een virus en daar moet je tegen optreden.’

Maar de afgelopen jaren bleek vaak dat de autoriteiten zulk soort groepen helemaal niet in beeld hadden. Van de onthoofde Nabil Amzieb werd bijvoorbeeld eerst gedacht dat hij maar een hele kleine vis was. Later bleek hij toch betrokken bij liquidaties.

‘Ja er zijn zeker criminele groepjes waar de politie maar heel beperkt zicht op heeft, en de gemeente helemaal niet. Een van de maatregelen die ik nu neem is er ook op gericht om dat te verbeteren. Ik wil dat we street level bureaucrats krijgen bij de gemeente, ambtenaren die streetwise zijn en die dicht bij die jongeren staan. En die toegang hebben tot moeilijk bereikbare gezinnen en die daarop kunnen ingrijpen. Het is een methode die in Glasgow al succesvol wordt toegepast. Maar dat regel je natuurlijk niet met een paar maanden, daar is echt veel tijd voor nodig.’

U wilt ook iets doen aan ‘zwijgwijken’, een intrigerende term.

‘Het woord is gemunt door Pieter Tops en Jan Tromp in het onderzoek dat ze voor de gemeente hebben gedaan naar de drugseconomie. Ik wil er eigenlijk wat terughoudend mee zijn, omdat ik niet de suggestie wil wekken dat er in delen van de stad sprake is van een omerta. Er is geen georganiseerd zwijgen onder druk van maffia.

‘Maar mensen zijn wel bang en ver verwijderd van de gemeente en hebben daardoor niet het gevoel dat ze naar je toe kunnen komen. Ik was enkele weken geleden in Zuidoost, dan zie je met name heel veel moeders die wanhopig worden en willen dat hun kinderen omhoog gaan in de vaart der volkeren, maar zien dat ze afgesneden zijn van hulp en de mogelijkheden om hun kinderen naar boven te duwen. Die moeders wil je te hulp schieten en aanwezig zijn in hun leven op een manier waarop ze zich niet gestigmatiseerd en vernederd voelen, maar gesteund.

Tegelijkertijd roepen al dit soort plannen ook weer de ‘operatie Frankenstein’ in herinnering. Toenmalig wethouder Lodewijk Asscher snoeide in de enorme hoeveelheid welzijnsprojecten die de stad toen subsidieerde?

‘Dat wil ik zeker niet. We kijken, als onderdeel van dit offensief, nu heel nauwkeurig welk geld er allemaal al naar onze kwetsbare wijken gaat vanuit onderwijs, welzijn, maar bijvoorbeeld ook vanuit wonen. En we kijken in hoeverre dat goed wordt besteed. En de nieuwe maatregelen die ik nu voorstel zijn ook zeker niet in beton gegoten. We houden constant bij of ze goed werken en als dat niet het geval is, sturen we bij.’