De vlinders weten stikstofkampioen het Wooldse Veen weer te vinden

Gezeten op zijn hurken trekt Udo Hassefras een pluk mos uit de veenbodem. ‘Knijp er maar eens in’, gebaart de gebiedsmanager van Natuurmonumenten. Het mos is zo zompig als al het hoogveen in dit deel van het Wooldse Veen, een natuurgebied nabij Winterswijk dat ongewild koploper is geworden in een nieuw onderzoek van Wageningen Environmental Research: in geen gebied wordt de natuur zo overbelast met neerslaand stikstof. Te veel stikstof zou ertoe leiden dat het hoogveen hier wordt overwoekerd door berkenbomen en grassen.

Maar op deze plek in het gebied, even voorbij de uitkijkpost die Nederland en Duitsland van elkaar scheidt, bloeit de lavendelheide volop. Ook de kleine veenbes laat zich zien. De veenmossen zijn hier niet zo verdroogd als op andere stukken van het Wooldse Veen. De grond is zo verraderlijk nat dat een argeloze wandelaar er in juli tot zijn middel in het water wegzakte.

‘Precies zo moet het zijn’, zegt Hassefras – verrekijker over de schouder. Aan het silhouet van een vogel hoog in de lucht heeft hij genoeg om een buizerd van een sperwer te onderscheiden. De vier wat oudere wandelaars die deze zondagochtend per toeval zijn pad kruisen, kunnen hun geluk niet op. Tegen zoveel parate kennis kan geen natuurencyclopedie of vogelapp op.

Veenbesblauwtje

Langzaam maar zeker gaat het beter met het Wooldse Veen, vertelt Hassefras. Zo goed, dat de rentree lonkt van het veenbesblauwtje en de veenbesparelmoervlinder, twee vlindersoorten die zich hier volgens hem sinds de jaren tachtig niet meer hebben vertoond. Nu het hoogveen steeds meer in zijn oorspronkelijke gedaante is teruggebracht, overwegen ecologen om de vlindersoorten hier weer uit te zetten. 

Vandaag is het zo stil dat het kenmerkende gesnerp van de matkopmees meteen opvalt. De machines die in de weer zijn om de stikstofrijke toplaag van het veen af te graven, blijven in het weekeinde onaangeroerd. En de ruim honderd boeren die donderdag uit protest de hoofdwegen naar het natuurgebied blokkeerden, zijn weer aan het werk op hun bedrijf.

De boeren hier vrezen, net als in de rest van het land, dat de stikstofproblematiek hen klemzet. De luxe van Winterswijk – vier beschermde natuurgebieden in de nabije omgeving – dreigt voor hen een last te worden. Zou de natuurbescherming voorrang krijgen en er een cirkel van 4 kilometer om de gebieden worden getrokken, dan kan hier niemand meer boeren, zo is de vrees. Een brief van Landbouwminister Carola Schouten aan de Tweede Kamer over stikstofaanpak voedde de boosheid bij de boeren alleen maar. In de brief wordt het Wooldse Veen als een van de twee beschermde Natura2000-gebieden genoemd waar provincies het nodige herstelwerk uitvoeren.

‘Heel Winterswijk is al een natuurgebied’, schampert Johan Vrieze, donderdag een van de demonstrerende boeren, aan zijn keukentafel. Er is weinig voor nodig om het bloed van de melkveehouder aan de kook te brengen. De volgens hem loze beloften van de Gelderse CDA-gedeputeerde Peter Drenth bijvoorbeeld. Donderdag nog zei Drenth tegen de boeren dat natuur en landbouw niet zonder elkaar kunnen. Vrijdag, bij een Boerendebat in Wageningen, hoorde Vrieze iets heel anders. ‘Daar zei Drenth dat de boeren gewoon moeten inleveren om de stikstofproblemen op te lossen.’

Melkvee op stal

Begrijp Vrieze niet verkeerd. ‘Het Wooldse Veen is ons ook heilig.’ Zijn vrouw Truus: ‘Wij zijn zelf ook natuurliefhebbers.’ Johan: ‘We hebben al een emissievrije stal laten bouwen, we sproeien geen mest over het land zoals ze dat in Duitsland nog wel doen.’ En het boerenpaar heeft slechts de helft van het melkvee op stal staan dat op basis van hun vergunning zou mogen.

Truus maakt zich zorgen over haar man: ‘Het zit hem zo hoog, ik ben bang dat hij nog een keer omvalt.’ Gebeurt niet, wuift Johan weg, eerst wil hij demonstreren. Vandaag bijvoorbeeld, trekt hij met andere boeren naar het Gelderse gemeentehuis. In Overijssel doen de boeren hetzelfde. En woensdag gaan Vrieze en de anderen ‘op de koffie’ in Bilthoven bij het RIVM, het rijksinstituut dat volgens de boeren de stikstofuitstoot ten onrechte aan hen toeschrijft. Vervolgens rijden de boeren door naar het Haagse Binnenhof.

Over twee jaar zouden Johan en Truus hun bedrijf overdoen aan twee compagnons – de kinderen hadden geen trek in een boerenbestaan. Maar of die daar nog steeds trek in hebben, nu zo onzeker is wat de stikstofuitspraak van de Raad van State voor de agrarische sector betekent? Johan: ‘Ik kan me goed voorstellen dat onze compagnons zich afvragen hoe zinvol het nog is om door te gaan.’

Optelsom

‘Voor de boeren is het een optelsom’, zegt Hassefras begripvol, vanaf de uitkijkpost in het Wooldse Veen. ‘De regels met fosfaten, stikstof, dierenwelzijn: het stapelt zich op. Ze krijgen al zo weinig geld voor hun producten. Ik snap wel dat je dan wat meer kippen of koeien neemt. Ze worden gedwongen te intensiveren, maar daardoor komt de natuur nog meer onder druk te staan.’

Waar Hassefras steeds op heeft gehamerd – laat de natuur en de landbouw niet tegenover elkaar komen te staan – dreigt nu toch te gebeuren. ‘Er moet iets gebeuren, wil Nederland zijn biodiversiteit behouden. Maar daarvoor moet je niet alleen met de boeren in gesprek, maar ook kijken naar de industrie, zoals het Ruhrgebied dat hier vlakbij ligt, de scheepvaart, het vliegverkeer.’

Want hoe hoopvol ook, er is nog veel werk te verrichten voor de veenbesparelmoervlinder ooit weer over het Wooldse Veen fladdert. ‘De overheid heeft dit dertig jaar laten liggen, daarom ben ik blij dat het kabinet er serieus werk van maakt’, zegt Hassefras. ‘Dit is het moment om zulke gebieden toekomstbestendig te maken. En omdat de natuur niet voor zichzelf kan opkomen, moeten wij het doen.’