D-day en daarna: Water en geweld op Walcheren

In het najaar van 1944 stonden de Duitse troepen op Walcheren en Zuid-Beveland onder bevel van luitenant-generaal Wilhelm Daser. Hij was op 31 augustus zestig jaar geworden en had al meer dan veertig jaar in het Duitse leger gediend. In april 1940 had hij als kolonel van een infanteriedivisie deelgenomen aan de Duitse invasie in Denemarken en Noorwegen. Zijn militaire verrichtingen voor hij naar Zeeland kwam, waren weinig heroïsch. Hij was meer een bestuurder dan een militair. Niettemin eiste Hitler het uiterste van hem. Nog op 29 oktober, na vele weken strijd, eiste de Führer dat Walcheren ‘fanatisch’ verdedigd zou worden.

Daser had zijn leeftijd en zijn ervaring tegen, en ook zijn soldaten waren niet de beste. De soldaten van 70e Duitse Infanteriedivisie stonden bekend als de Magendivision, de maagdivisie, wegens het hoge aantal soldaten met een maagkwaal. Deze weinig weerbare mannen moesten in het leger dienen, omdat Hitler aan het eind van de oorlog een groot gebrek aan militairen had.

Ze waren naar Zeeland gestuurd om er een aangepast dieet te krijgen. De Zeeuwse landbouw zou er genoeg mogelijkheden toe bieden. Wittebrood vormde een belangrijk onderdeel van het menu van deze divisie, wat haar andere bijnaam verklaart: Weissbrotdivision of wittebrooddivisie. Volgens de Duitse legerleiding lag de gevechtskracht van Dasers Magendivision ver beneden het gemiddelde. De kustbatterijen werden bemand door soldaten van de Kriegsmarine, wier vechtlust onverminderd bleek.

onverschrokken en strijdlustig

Het grondgebied dat door Daser moest worden verdedigd, Zuid-Beveland en Walcheren, was een belangrijk doelwit van zijn geallieerde tegenstander, de Canadese luitenant-generaal Guy Simonds. Om de Westerschelde, en daarmee de toegang tot de havenstad Antwerpen, in bezit te krijgen, moest hij niet alleen Zeeuws-Vlaanderen veroveren, maar ook de noordoever, gevormd door een deel van West-Brabant, Zuid-Beveland en Walcheren. De opmars door West-Brabant, langs de dorpen Woensdrecht en Hoogerheide, verliep traag door de felle tegenstand van Duitse elitetroepen onder leiding van luitenant-kolonel Friedrich Freiherr von der Heydte. Hij was onverschrokken, strijdlustig en bekwaam. Men zei dat Von der Heydte sinds de invasie in Normandië 250 geallieerde tanks vernietigd had. Bij Woensdrecht sneuvelden op één

Luitenant-kolonel Friedrich Freiherr von der Heydte (beeld: bundesarchiv)

Festung Walcheren

Uiteindelijk braken de Canadezen door en begonnen ze aan hun opmars in Zuid-Beveland, waar ze bij de Kreekrakdam op Dasers soldaten stuitten. Die bleken geen partij voor de Canadezen. ‘Maagpatiënten tonen tegenover artillerievuur weinig standvastigheid’, noteerde de legerleiding misprijzend in het verslag van de strijd. Dat was zo, maar de Duitsers beschikten ook niet over deugdelijk materieel. Ze moesten het doen met buitgemaakte Franse wapens die nog uit de Eerste Wereldoorlog stamden. Bovendien hadden de Canadezen geluk. Op 29 oktober konden ze zonder veel moeite Goes veroveren, nadat het verzet het opblazen van twee viaducten verhinderd had. Dezelfde dag beval Hitler dat Daser zich moest concentreren op de verdediging van Walcheren.

In 1944 was Walcheren feitelijk nog een eiland, via een lange, smalle dam, de Sloedam, verbonden met Zuid-Beveland. Het eiland bestond uit een polder omgeven door duinen en dijken waarin zich Duitse kustbatterijen bevonden, die de scheepvaart op de Westerschelde beheersten. In de polder hadden de Duitsers veldgeschut opgesteld. Zij spraken van de Festung Walcheren.

Guy Simonds, de Canadese bevelhebber, was bang dat de verovering van de Festung Walcheren lang zou duren en veel soldatenlevens zou eisen. Om de verliezen te beperken, bedacht hij het plan om Walcheren onder water te zetten. Het water zou de Duitsers uit de polder verdrijven en hen naar de hoger gelegen delen doen vluchten, waar ze een gemakkelijk doelwit voor geallieerde luchtaanvallen zouden zijn. Om het zeewater in de polder te krijgen, moesten de dijken worden gebombardeerd.

Op 2 oktober liet Simonds pamfletten uitwerpen boven Walcheren, bedoeld voor de bewoners. ‘Verlaat de eilanden of indien dat niet mogelijk is, verhuist dan onmiddellijk met uwe families naar een veilige plaats op de eilanden.’ Er werd niet vermeld dat de dijken gebombardeerd zouden worden. Eigenlijk konden de mensen geen kant op, want niet alleen Walcheren, maar ‘de eilanden’, dus ook Noord- en Zuid-Beveland, bleken niet veilig meer. In West-Brabant werd nog zwaar gevochten.

Een dag later, op 3 oktober, wierpen 243 Britse bommenwerpers hun bommen op het dijkdeel waar het zeewater het makkelijkst zou binnenstromen: ten zuiden van Westkapelle. Ook een deel van het dorp werd weggevaagd. Enige tientallen dorpelingen hadden zich verscholen in de kelder van molen De Roos. Toen de molen door een fosforbom getroffen werd, zaten zij opgesloten onder het puin en verdronken er 44 van hen in het binnendringende zeewater. Alles bij elkaar kwamen 159 inwoners om het leven.

pakhuizen en fabrieken

Omdat het water in de polder niet snel genoeg steeg, volgden er nieuwe bombardementen, bij Vlissingen, Veere en weer bij Westkapelle. Eind oktober stond Walcheren voor tachtig procent onder water. Evacués vonden een onderkomen in pakhuizen, fabrieken en bij particulieren in hoger gelegen dorpen en het centrum van Middelburg, dat met een noodkade omgeven was. ‘Verdronken konijnen liggen op stapels bijeen en halfverdronken kippen dwalen overal rond met verwarde en modderige veren’, schreef een ooggetuige. ‘Slakken, torren en veelsoortige reptielen hebben wij langs wanden en muren naar boven zien kruipen.’

De overstroming werd gevolgd door bombardementen op Duitse verdedigingswerken en door Britse landingen bij Westkapelle en Vlissingen. De landing bij Westkapelle werd een verschrikking. De soldaten van de Kriegsmarine vochten hard en goed, 172 Britten sneuvelden voor ze de kust bereikten. Via de Sloe­dam rukten de Canadezen op, zeer moeizaam, want de lange, kale dam lag onder vuur van zware, goed ingegraven Duitse artillerie. Op aangeven van het verzet gebruikten de Canadezen een doorwaadbare plaats in het Sloe om de Duitsers in de rug aan te vallen. Op 3 november capituleerden de laatste Duitsers daar. Diezelfde dag werd Vlissingen na zware gevechten bevrijd. Bijna geen huis was onbeschadigd gebleven.

Luitenant-generaal Daser verbleef in Middelburg, waar de soldaten van de Magendivision op 6 november weinig weerstand boden aan de geallieerden. Daser beval de strijd te staken. Tweeduizend Duitse soldaten gaven zich over aan een handjevol geallieerden. Volgens Radio Oranje ging Daser die avond met zware hoofdpijn en een doos aspirine naar bed. Twee dagen later was heel Walcheren bevrijd.