Luister naar

D-day en daarna: vier zware dagen voor John Frost

Achtergrond
D-day en daarna is een wekelijkse serie over het einde van de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar geleden. Vandaag aflevering 17: in Arnhem ging haast alles mis.
Willem Bouwman Willem Bouwman
maandag 23 september 2019 om 03:00 aangepast 12:03
De John Frostbrug bij Arnhem, waar luitenant-kolonel Frost vergeefs op de geallieerden uit het zuiden wachtte: de brug bleek een brug te ver.
De John Frostbrug bij Arnhem, waar luitenant-kolonel Frost vergeefs op de geallieerden uit het zuiden wachtte: de brug bleek een brug te ver. wikimedia en wikimedia commons

Een van de ruim tienduizend geallieerden die deelnamen aan de slag om Arnhem, in september 1944, was de Engelse officier John D. Frost (31). Voor hij in Arnhem vocht, had hij gevechtservaring opgedaan in Noord-Afrika en Italië. Frost stond bekend als een man met daadkracht en ambitie.

In september 1944 was Frost luitenant-kolonel bij de luchtlandingsdivisie die de verkeersbrug over de Rijn bij Arnhem ongeschonden in handen moest krijgen. Hij leidde een bataljon van bijna vijfhonderd lichtbewapende militairen.

Op zondagmorgen 17 september was Frost nog vol vertrouwen in de afloop van de operatie. Na een stevig ontbijt met ham en eieren waren hij en zijn mannen opgestegen en boven de Renkumse heide afgesprongen. Zodra Frost de grond onder zijn voeten voelde, had hij zijn jachthoorn gegrepen en verzamelen geblazen. De hoorn had hij in 1938 gekregen toen hij diende bij de Britse troepen in Irak.

Frost en zijn bataljon maakten haast om naar Arnhem te gaan, want de verkeersbrug die ze veroveren moesten, lag meer dan tien kilometer bij de Renkumse heide vandaan. Zij kozen de zuidelijkste route, langs en nabij de Rijn. Met een deel van zijn bataljon bereikte Frost vlak na acht uur ’s avonds de noordelijke oprit van de brug. Andere manschappen sloten zich bij hem aan, zodat Frost uiteindelijk met zevenhonderd man de brug in bezit moest krijgen.

in huizen verschanst

Dat lukte niet. Het bataljon stuitte op zware Duitse tegenstand. Twee andere parachutistenbataljons, die elders waren geland en langs andere wegen Arnhem naderden, lieten op zich wachten. Frost vormde een bruggenhoofd bij de noordelijke oprit, waar hij en zijn mannen zich in huizen en een school verschansten. Hij verwachtte dat hij weldra zou worden ontzet door de beide parachutistenbataljons of door de geallieerden die door Oost-Brabant naar het noorden trokken.

Het liep anders dan hij had gedacht. Op 7 september, tien dagen voor de eerste luchtlandingen, waren de restanten van twee SS-pantserdivisies, Hohenstaufen en Frundsberg, nabij Arnhem neergestreken. Ze kwamen uit Frankrijk en zouden bij Arnhem worden gereorganiseerd en versterkt.

De beide SS-pantserdivisies werden geleid door bekwame officieren, Bittrich en Harzer. Na de eerste geallieerde luchtlandingen, op 17 september, traden zij daadkrachtig en koelbloedig op. Ten westen van Arnhem vormden zij een Sperrlinie, die de toegangswegen tot de stad versperde. De achtergebleven parachutistenbataljons kwamen er niet doorheen.

Frost en zijn soldaten werden door de SS-divisies in de tang genomen. Dat verraste hen. Er was hun verteld dat de Duitse tegenstand weinig voorstelde: ze zouden met jonge rekruten en oude mannen te maken krijgen. Maar ze vonden ervaren en fanatieke SS’ers tegenover zich. Volgens het plan zou Frost binnen 48 uur worden ontzet door geallieerden die vanuit Brabant via Nijmegen naar Arnhem kwamen. Maar meteen na de landingen was SS-divisie Frundsberg richting Nijmegen gegaan om de toch al vertraagde geallieerden tegen te houden. De brug bleek een brug te ver voor de geallieerden.

luchtfoto’s met tanks

De bevelhebber van de luchtlandingen, maarschalk Montgomery, was door het Nederlandse verzet geïnformeerd over de SS-pantserdivisies bij Arnhem. Britse verkenningsvliegtuigen hadden luchtfoto’s gemaakt waarop zware Duitse tanks waren te zien. Montgomery gaf die informatie niet door aan zijn ondergeschikten. John Frost wist dus van niets. Hij vroeg zich af waar de parachutisten bleven die hem uit zijn benarde positie bij de Rijnbrug zouden bevrijden.

Afbeelding

Frost en andere officieren van de eerste luchtlandingstroepen hadden wel een operatieplan gekregen. In het plan was te lezen langs welke route ze moesten oprukken en waar de voorraden en versterkingen werden afgeworpen. Het was verboden om het operatieplan mee naar Nederland te nemen, maar een van de officieren deed het toch. Op zondagmiddag 17 september stortte zijn vliegtuig neer bij Den Bosch. Op zijn lichaam vonden de Duitsers het operatieplan. Nog diezelfde dag wist de Duitse bevelhebber Walter Model, waar en wanneer nog meer parachutisten zouden landen. ’s Maandags vielen bijna alle voorraden die bij Arnhem werden afgeworpen, in handen van de Duitsers.

Na de luchtlanding moesten de parachutisten zich oriënteren en hergroeperen. Dat ging moeizaam doordat het bereik van hun zendapparatuur in het bosrijke gebied niet groot was. De verschillende bataljons, die soms vele kilometers van elkaar verwijderd waren, wisten van elkaar niet waar ze zaten. John Frost moest gissen waar z’n bevrijders bleven en wanneer hij ontzet zou worden.

Met hun zware geschut schoten de Duitsers de huizen waarin Frost en zijn mannen zich hadden verschanst, een voor een in puin. Zelf bezat het belaagde bataljon een antitankkanon en een snel slinkende voorraad munitie en medicijnen. Zeventig mannen sneuvelden. Frost zelf raakte aan beide benen gewond en lag in een kelder op uitkomst te wachten, de pijn verzachtend met morfine. Na vier dagen was hun tegenstand gebroken en gaven ze zich over. Toen Frost op een stretcher naar buiten werd gedragen, zag hij de binnenstad in brand staan.

De geallieerden die Arnhem niet hadden bereikt, werden teruggedrongen naar een smalle strook grond van een paar vierkante kilometer bij Oosterbeek, de ‘perimeter’. Bijstand van Poolse parachutisten mocht niet baten. In de nacht van 25 op 26 september ontkwamen 2400 soldaten vanuit de perimeter over de Rijn. De slag om Arnhem was verloren. Tweeduizend geallieerden waren gesneuveld, bijna zevenduizend krijgsgevangen gemaakt.

verwoeste stad

Voor de inwoners van Arnhem en omgeving was de ellende nog niet voorbij. Op bevel van de Duitsers moesten 150.000 mensen het gebied verlaten. Te voet en op de fiets bewogen stromen evacués zich over de Veluwe. Arnhemmers die na bevrijding terugkeerden, vonden een verwoeste stad. Van de 25.000 huizen waren er 145 ongeschonden gebleven. De rest was gebombardeerd, in brand geschoten of leeggeroofd. Er moest 600.000 kubieke meter puin worden geruimd. Bij het ruimen vond men de jachthoorn van John Frost terug.

Een gebroken zuil van het verwoeste Paleis van Justitie werd bij de Rijnbrug neergezet, op de plek waar Frost vier dagen standgehouden had. De zuil was bedoeld als tijdelijk monument, tot er in 1949 een definitief monument op het Kerkplein zou komen. Maar in 1949 had de zuil al zo veel emotionele waarde, voor Arnhemmers en voor veteranen, dat ze bleef staan. ’17 september 1944’, staat er op de zuil.

De brug waar het allemaal om begonnen was, de Rijnbrug, werd in 1978 omgedoopt tot John D. Frostbrug. Frost, inmiddels generaal-majoor b.d., legde toen een krans bij de gebroken zuil.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Afbeelding

Om vijf voor half tien krasten de pennen van Japanners en geallieerden vrede na zes jaar Tweede Wereldoorlog

Japanse militairen probeerden met geweld te voorkomen, dat keizer Hirohito de capitulatie bekend zou maken. ‘De vijand is begonnen een nieuwe en uiterst wrede bom te gebruiken.'

Afbeelding

‘We hebben de gelen getrakteerd op een kei van 20.000 ton TNT’

D-day en daarna is een wekelijkse serie over het einde van de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar geleden. Vandaag aflevering 62: het doelwit van de eerste atoomaanval moest goed bereikbaar en nog nagenoeg onbeschadigd zijn.

Afbeelding

D-day en daarna: Stalin stelt de wet in Potsdam

D-day en daarna is een wekelijkse serie over het einde van de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar geleden. Vandaag aflevering 61: overwinnaars vertrouwen elkaar niet meer.

Afbeelding

D-day en daarna: Alles opzij voor de atoombom

D-day en daarna is een wekelijkse serie over het einde van de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar geleden. Vandaag aflevering 60: atoomtest in Alamogordo.

Afbeelding

Verraders en oorlogsmisdadigers wachtten hun straf niet af

D-day en daarna is een wekelijkse serie over het einde van de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar geleden. Vandaag aflevering 59: verraders en oorlogsmisdadigers na de oorlog.

Afbeelding

D-day en daarna: Oorlog achtervolgt Leopold III

D-day en daarna is een wekelijkse serie over het einde van de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar geleden. Vandaag: Het omstreden verleden van de Belgische koning Leopold III leidde na de oorlog bijna tot een burgeroorlog.