Is Nederland toe aan een extreem beveiligde rechtbank?
Na de moord op advocaat Derk Wiersum weert de Amsterdamse rechtbank publiek en pers bij de strafzaak tegen de moordbende rond Ridouan T. Er kan beter naar een andere locatie worden gezocht.
Het was een summier persbericht zonder enige motivatie. De Amsterdamse rechtbank maakte vrijdagmiddag laat bekend dat bij de strafzaak die momenteel heel Nederland bezighoudt, géén pers en publiek worden toegelaten.
Na de liquidatie van Derk Wiersum, die de kroongetuige tegen deze moordbende bijstond, zijn volgens de rechtbank ‘de implicaties van deze gebeurtenis op dit moment nog niet volledig te overzien’. Journalistenvakbond NVJ en het Genootschap van hoofdredacteuren hebben inmiddels fel tegen deze beslissing geprotesteerd. De rechtspraak in Nederland moet immers transparant en controleerbaar zijn. Toch is er ook begrip. Nu er tijdens de lopende rechtszaak een procesdeelnemer koelbloedig op straat is vermoord, kun je je afvragen of de veiligheid wel kan worden gegarandeerd als alle partijen zich morgen op de stoep van het Justitieel Complex Schiphol melden. Nu is de beveiliging wel in handen van de ervaren Koninklijke Marechaussee, maar kan dit gebouw uit 2003 nog wel voldoen aan die eisen die in 2019 gelden?
Bij de twee eerdere pro formazaken in deze Marengo-zaak in juli dit jaar, bleek al de kwetsbaarheid van dit gebouw. Advocaten, publiek (van wie een deel relaties heeft met de verdachte bendeleden) en (soms bedreigde) journalisten, staan bij aanvang samen in de openbare ruimte te wachten totdat zij één voor één door het detectiepoortje mogen. Dat heeft op z’n minst iets ongemakkelijks.
In de zittingszaal zelf werd duidelijk dat het gebouw eenvoudigweg te klein is voor dit megaproces tegen zestien verdachten. Alleen de rechtbank zelf en de drie officieren van justitie hebben de ruimte. Verdachten en hun advocatenteams zitten weggedrukt achter tafels die deels voor de pers en justitiepersoneel zijn bestemd.
Tijdens deze megazitting zaten deze groepen weer kort achter de verdachten, terwijl een deel van de journalisten het proces in een andere ruimte via een beeldverbinding moest volgen. In die propvolle zittingszaal kon ook de situatie ontstaan dat een vermeend bendelid uithaalde naar een bedreigde journalist, omdat deze te hard zijn toetsenbord beroerde. Dat irriteerde hem.
Toen al was de situatie in het Schiphol-complex verre van ideaal, en dat zal alleen maar erger worden als hier volgend jaar het MH17-proces zal plaatsvinden. Nu al is duidelijk dat voor de nabestaanden geen plaats zal zijn.
Maar het zit ’m niet alleen in de ruimte. Met de moord op advocaat Derk Wiersum die in juli nog onderdeel uitmaakte van ditzelfde proces, is opeens de veiligheid nóg zwaarder gaan tellen. Kan die nog gegarandeerd worden in een complex dat uit z’n voegen barst?
Diezelfde Amsterdamse rechtbank had in 1996 een creatieve oplossing toen in de strafzaak tegen drugsbaron De Hakkelaar de kroongetuige Fouad Abbas moest worden gehoord. In de rechtbank was zijn komst niet te beveiligen, waarop de zitting voor één dag werd verplaatst naar een onbekende locatie. Achteraf bleek dat een zwaarbewaakte sporthal te zijn van het Amsterdamse marinecomplex Kattenburg. Rechtbank-president F. Lauwaars zat voor een dag in de cirkel van een handbalveld, met als achtergrond de rood-witte banen van het doel. Niet alleen het water eromheen maakte het complex veilig, ook het feit dat niemand wist dat de zaak hier zou dienen.
Maar een militair complex kan ook structureel uitkomst bieden. In 1999 werd op een deel van vliegbasis Soesterberg (kamp Zeist) een speciale Schotse Lockerbie-rechtbank ingericht om de Libische verdachten van de aanslag op de Pan Am-vlucht van 21 december 1988 te berechten. Hier was ruimte, hier was veiligheid, waarbij procesdeelnemers óók via de lucht konden worden vervoerd. In 2006 is even de discussie gevoerd om de daarna leegstaande rechtbank om te vormen tot een extra beveiligde rechtbank (EBR) voor risicovolle zaken, maar dat bleek te kostbaar.
Dat debat over een nieuwe locatie moet opnieuw gevoerd worden. Nu is de vraag of in het krappe complex op Schiphol wegens veiligheid wel of niet plaats is voor openbaarheid. Maar moet, kortom, niet de vraag zijn: wat is de juiste locatie voor een transparant en gecontroleerd strafproces van grote omvang?
Lees ook:
Het Hakkelaar-proces
Redacteur Hans Marijnissen woonde destijd het proces tegen drugsbaron De Hakkelaar bij, en werd op een dag met de bus vervoerd naar een onbekende locatie. Het proces bleek zich plotseling af te spelen in het hartje van Amsterdam, op marinecomplex Kattenburg.