Mexico jaagt op migranten in opvanghuizen
Vanwege druk vanuit de VS staat de politie in Mexico steeds vaker op de stoep bij tehuizen die illegalen opvangen.
Alberto Xicoténcatl is niet iemand die snel uit zijn slof schiet. Hij zoekt zijn woorden zorgvuldig en praat met zachte stem. Toch klinkt hij boos, onder het gekraak van de telefoonlijn. “Het klimaat voor migranten en de mensen die ze proberen te helpen wordt steeds agressiever en gewelddadiger”, zegt hij. “En de Mexicaanse samenleving staat het oogluikend toe. Het wordt voor ons steeds moeilijker om ons werk te doen.”
Xicoténcatl is de directeur van de Casa del Migrante, een opvangtehuis voor ongedocumenteerde migranten en vluchtelingen in Saltillo, de hoofdstad van de Noord-Mexicaanse staat Coahuila. Het opvangtehuis, dat wordt bestuurd door de katholieke kerk, is een van de laatste en belangrijkste rustpunten voor vele tienduizenden ongedocumenteerden, vooral Midden-Amerikanen, die jaarlijks door Mexico naar de Verenigde Staten trekken.
De migranten ontvluchten de armoede en het geweld in landen als Guatemala, Honduras en El Salvador en hopen op een beter leven in de Verenigde Staten. De reis, zo’n drieduizend kilometer, is levensgevaarlijk. Behalve aan honger en uitputting vallen de migranten onderweg ten prooi aan criminele bendes en corrupte politieagenten. De dreiging van arrestatie en deportatie door het Nationaal Migratie Instituut (INM) is altijd aanwezig.
De Mexicaanse regering respecteert de regels niet meer
De enkele tientallen opvangtehuizen in Mexico, zoals het Casa del Migrante in Saltillo, zijn voor de migranten een rustpunt. Op papier zijn ze, op humanitaire gronden, onschendbaar; de federale migratiewetgeving stelt dat politie en INM in een straal van vijf kilometer rondom de opvangtehuizen niet op ongedocumenteerden mogen jagen om ze te deporteren. Traditioneel werden die regels door de Mexicaanse regering gerespecteerd, maar daar is, volgens meerdere opvangtehuizen, de afgelopen maanden verandering in gekomen.
“We krijgen al weken bijna dagelijks telefoontjes van de Mexicaanse regering. Ze willen weten wie we zijn, wie er bij ons verblijven, welke nationaliteit ze hebben”, zegt Xicoténcatl. “De politie en het leger proberen intussen steeds vaker op de drempel van onze voordeur te controleren wie er bij ons verblijven.”
In het zuiden van het land, aan de grens met Guatemala, heerst onder opvangtehuizen dezelfde onrust. “Het gebeurde de afgelopen maanden meermaals dat de politie en het INM ineens op onze stoep stonden en wilden controleren welke migranten we onderdak geven”, zegt Diana Muñoz Alba van Casa Betania Santa Martha in Salto de Agua, in de aan Guatemala grenzende staat Chiapas. “We weigerden ze binnen te laten en uiteindelijk dropen ze af, maar het voelde als een intimidatie door de regering. Intussen worden we ook steeds gebeld door de autoriteiten, steeds met dezelfde vragen over wie er bij ons verblijven.”
Een dreigende Donald Trump
Volgens de opvangtehuizen maakt de intimidatiecampagne, zoals zij het noemen, onderdeel uit van het agressieve anti-migratiebeleid waartoe de regering van president Andrés Manuel López Obrador eind mei besloot. Directe aanleiding was grote diplomatieke druk door de Amerikaanse president Donald Trump, die dreigde met hoge importheffingen op Mexicaanse exportproducten als de zuiderbuur de illegale migratie niet sterk zou terugdringen.
De Mexicaanse regering gaf toe aan Trump en opende sindsdien op grote schaal, in het hele land, de jacht op ongedocumenteerden. Die aanpak staat haaks op eerdere beloftes van de linkse president López Obrador, die bij zijn aantreden december vorig jaar nog toezegde een humanitaire oplossing voor de migratiekwestie te zoeken. Wel heeft de werkwijze, volgens minister van buitenlandse zaken Marcelo Ebrard, succes; begin deze maand stelde hij dat de stroom illegale migranten in Mexico sinds mei met ruim de helft is afgenomen.
Migranten voelen zich opgejaagd
Mensenrechtenorganisaties en opvangtehuizen waarschuwen dat dat succes gepaard gaat met het overtreden van de eigen wetten en toenemend geweld tegen migranten. Zo werd op 2 augustus in Saltillo, niet ver van het tehuis van Alberto Xicoténcatl, een Hondurese migrante door politieagenten doodgeschoten.
De opvangtehuizen stellen bovendien dat de door minister Ebrard genoemde successen schijn zijn. “Het is niet de migrantenstroom, maar de zichtbaarheid ervan die is afgenomen”, waarschuwt Francisco Rocha, een jezuïtische mensenrechtenactivist die met opvangtehuizen aan de grens met Guatemala werkt. “De migranten voelen zich opgejaagd door de autoriteiten en zoeken daardoor routes waar ze minder risico lopen te worden opgepakt en gearresteerd.”
Mexico wil geen ‘veilig derde land’ worden
De Mexicaanse regering blijft pertinent weigeren, ondanks grote Amerikaanse druk, om een zogenaamd ‘veilig derde land’ te worden, waarmee asielzoekers niet in de Verenigde Staten asiel zouden kunnen aanvragen voor ze dat eerst in Mexico hebben gedaan. Begin deze maand liet minister van Buitenlandse Zaken Marcelo Ebrard nog weten dat zijn land onder geen beding aan zo’n regeling zal meewerken. Migratie-experts en mensenrechtenorganisaties waarschuwen echter dat Mexico in de praktijk die status al heeft. Op 11 september besloot het Amerikaanse Hooggerechtshof dat migranten eerst in Mexico asiel moeten aanvragen voor ze dat in de VS kunnen doen, tegen de wil van de Mexicaanse regering. De Mexicaanse Vluchtelingencommissie (Comar) waarschuwt echter dat het de capaciteit niet heeft om al die aanvragen te verwerken.
Lees ook:
Er is nu echt een migrantencrisis aan de Amerikaanse grens
Het Amerikaanse grenssysteem kraakt onder het toenemende aantal immigranten. Een structurele oplossing lijkt niet in zicht: Trump en de Democraten drijven juist steeds verder uit elkaar.
Mexico zet vaart achter strengere immigratieafspraken: 368 jonge kinderen opgepakt
De Mexicaanse politie heeft in de deelstaat Veracruz 791 migranten uit Centraal-Amerika opgepakt, onder wie 368 kinderen jonger dan 8 jaar. Dat hebben de Mexicaanse autoriteiten zondag gemeld.