Peuken en plastic - Hoe groot is de wereldwijde afvalberg?
een dag lang opruimen
Het idee om een dag lang zwerfafval op te ruimen is elf jaar geleden ontstaan in Estland en langzamerhand uitgegroeid tot een wereldwijd evenement. Het afgelopen jaar nam Nederland voor het eerst deel. Het was het jaar van de doorbraak, vertelt Robert Möhring van de Plastic Soup Foundation, de organisatie die de World Cleanup Day naar Nederland haalde.
‘De dag is vooral bedoeld om de bewustwording te versterken’, zegt hij. Je ziet immers met eigen ogen wat het gevolg is van bijvoorbeeld toenemend gebruik van plastic.
Aan de dag nemen zowel particulieren, scholen als bedrijven deel. ‘Veel bedrijven maken hier een teamuitje van. Ze geven op onze website aan op welke locatie ze aan het werk gaan, zodat anderen kunnen zien dat daar wordt opgeruimd.’ Dit opruimen vindt plaats in steden, dorpen en buitengebieden. Möhring: ‘Vooral zwerfafval bij rivieren opruimen is belangrijk. Want een rivier stroomt naar de zee en wanneer het afval daar eenmaal is aangekomen, zie je het niet meer terug.’
steeds meer afval
De aarde zucht onder een steeds grotere hoeveelheid afval. Momenteel produceert de wereldbevolking jaarlijks 2 miljard ton troep en in 2050 zal dit waarschijnlijk zijn gestegen naar 3,4 miljard ton. Dat becijferde de Wereldbank een jaar geleden.
Deels is dat te verklaren uit de toename van het aantal mensen op aarde. Tegelijk blijkt uit berekeningen van de Verenigde Naties dat de groei van de wereldbevolking (plus 30 procent) minder hard gaat dan de toename van het afval (plus 70 procent). De verstedelijking vormt daarvoor volgens de Wereldbank een belangrijke verklaring, want in steden wordt meer afval geproduceerd. Maarten Bakker, universitair docent recycling aan de TU Delft, noemt nog een oorzaak: de welvaart groeit. ‘In rijkere landen wordt meer geconsumeerd, dus blijft er meer afval achter. Het idee achter een steeds groeiende economie is helder: zorg dat er ook in arme landen meer wordt geconsumeerd, zodat de wereldeconomie kan blijven groeien. Maar zo creëer je dus ook meer afval.’ De cijfers geven Bakker gelijk. Want hoewel de rijkere landen (16 procent van de wereldbevolking) er het beste in slagen afval te recyclen, zijn ze verantwoordelijk voor 34 procent van de wereldwijde afvalberg.
gevolgen van de afvalberg
De enorme hoeveelheid afval in de wereld beïnvloedt de leefomgeving. De laatste jaren is er veel aandacht voor het plastic in oceanen, ziet ook onderzoeker Maarten Bakker. ‘Dat is goed zichtbaar en het spoelt op de mooiste plekken in de wereld aan.’ Desondanks is er veel minder plastic afval dan bijvoorbeeld bouwpuin. Bakker vindt het niettemin terecht dat de aandacht naar plastic uitgaat. ‘Het wordt vaker niet-afbreekbaar zwerfafval en wordt relatief minder gerecycled dan bouwpuin.’
Behalve over de ‘plasticsoep’ bestaan er grote zorgen over vuilstortplaatsen, ook in Nederland. Lang niet altijd is duidelijk wat er in de grond onder een vuilstortplaats zit. ‘Dat is best eng’, aldus Bakker. Een groeiende afvalberg heeft ook invloed op het klimaat, legt Bakker uit. ‘Uiteindelijk is het één systeem. Wanneer we meer afval produceren, heeft dat materiaal ook meer energie gekost en dus meer broeikasgas. Als dat afval niet wordt gerecycled, belanden er schadelijke stoffen in het milieu.’
sigarettenpeuken
In Nederland werd in 2018 8,5 miljard kilogram huishoudelijk afval ingezameld, becijferde het Centraal Bureau voor de Statistiek in juni van dit jaar. Dit komt neer op 494 kilogram afval per persoon. Hiervan wordt 288 kilogram gescheiden ingeleverd. Ruim een derde van de persoonlijke afvalberg bestaat uit huishoudelijk restafval, dat in de grijze kliko verdwijnt. GFT-afval (groente, fruit, tuin) staat met 17,6 procent op de tweede plaats, op de voet gevolgd door papier en karton, met bijna 15 procent. Hoewel GFT en papier gemakkelijk gescheiden zijn in te leveren, gebeurt dat lang niet altijd, blijkt uit cijfers van Milieu Centraal. Van het GFT-afval wordt bijna tweederde gescheiden ingeleverd, voor papier en karton ligt dit percentage iets hoger: 78.
Anders dan je zou denken, is het meest voorkomende afval in oceanen niet plastic. Sigarettenpeuken vormen een groter probleem, berekenden onderzoekers van de Anglia Ruskin University in het Engelse Cambridge. Jaarlijks belandt ruim 4,5 miljard kilo aan peuken in het water, ergens op het land of in prullenbakken. Volgens Milieu Centraal duurt het twee tot twaalf jaar voor deze peuken verteerd zijn.
zo kun je er wat aan doen
Een kleinere afvalberg begint bij jezelf. Dus geeft Milieu Centraal op de eigen website allerlei tips om de persoonlijke afvalberg te verkleinen. Zorg bijvoorbeeld voor een nee/nee-sticker op de brievenbus, dat scheelt zo’n 1800 reclamefolders per jaar extra op de afvalberg. Koop tweedehands spullen en laat apparaten repareren. Neem je eigen koffiebeker mee. Print dubbelzijdig en zorg altijd voor een klein tasje, zodat een plastic exemplaar niet nodig is.
Maarten Bakker, die aan de TU Delft onderzoekt hoe de afvalberg kleiner kan worden, is het met deze suggesties eens. ‘Een kleinere afvalberg begint simpelweg bij minder afval produceren. Stop bijvoorbeeld met wegwerpartikelen. De naam alleen al zegt genoeg. Daarnaast merk ik dat veel mensen het vanzelfsprekend vinden heel snel nieuwe dingen te kopen. Op festivals worden bijvoorbeeld heel veel tenten achtergelaten die maar één keer worden gebruikt.’ Die gemakzucht moet eruit, vindt Bakker. ‘Daarom begint het verkleinen van de afvalberg met bewustwording. Wanneer minder afval produceren mensen geld en moeite kost, komen ze niet in beweging. Laat ze zien waarvoor ze het doen: een schonere leefomgeving.’
Bakker pleit ervoor dat gemeenten transparant zijn over de manier waarop ze afval verwerken. ‘Laat zien welk deel gerecycled is, maar ook wat wordt verbrand. Misschien stimuleert het mensen om deze producten dan niet meer te kopen of voor producten met een andere verpakking te kiezen.’ Ten slotte pleit Bakker voor afvalscheiding. ‘Het liefst zo vroeg mogelijk in het proces, want hoe schoner afval wordt aangeleverd, hoe gemakkelijker de recycling is.’
resultaat in 2018
In 2018 deden 17 miljoen mensen in 158 verschillende landen mee aan de World Cleanup Day. In Nederland waren er 300 acties, vertelt organisator Robert Möhring. ‘Dit jaar zijn er al vier keer zoveel acties, dus de verwachtingen zijn hooggespannen.’
De Nederlandse deelnemers kunnen via een app aangeven wat ze hebben opgeruimd. Vorig jaar ging het in totaal om 35.000 ‘afval-items’. Sigarettenpeuken werden het vaakst weggehaald, gevolgd door blikjes, verpakkingen en plastic flesjes. Het is belangrijk dat vast te leggen, vindt Möhring. ‘Omdat we met die cijfers naar de bron kunnen, de producent. We kunnen ze dan aanspreken op het gebruik van bepaalde verpakkingen. En we kunnen bijvoorbeeld de politiek laten zien dat het wel degelijk zin heeft statiegeld te heffen op blikjes en plastic flesjes.’
Maarten Bakker, docent aan de TU Delft, is positief over initiatieven als de World Cleanup Day. ‘Het helpt mensen te beseffen hoe groot de afvalberg is. Tegelijk is het een druppel op een gloeiende plaat. Dat bedoel ik niet negatief: het laat slechts zien hoe nijpend het afvalprobleem is.’
