Ruttes negende: staat hier een compleet andere premier dan bij zijn debuut?
Mark Rutte gaat zijn tiende jaar als minister-president in en daar zal dit jaar nog vaak aan gerefereerd worden. Zijn opponenten konden hem al die jaren uitgebreid bestuderen. De vraag van deze tweede dag van de Algemene Politieke Beschouwingen (APB): helpt dat?
Lodewijk Asscher (PvdA) stak er de meeste tijd in. Vorig jaar al vervaardigde hij een handleiding over hoe met Rutte te debatteren. Hij grijpt ernaar in zijn eerste debatje met de premier en waagt zich aan voorspellingen. Asscher: ‘Rutte zal vandaag heel vaak zeggen: geld is de oplossing niet. Of anders: het kabinet doet al heel veel.’ Rutte hoort het glimlachend aan en merkt op dat Asscher broodroof pleegt.
Gert-Jan Segers (CU) maakt het vervolgens nog erger. Voor hem zijn ook Asschers analyses van de debattechniek van Rutte al deel van het vaste ritueel. Waarmee we op supermetaniveau zijn aangekomen en de kwestie onschadelijk is gemaakt. Je kunt Rutte analyseren wat je wilt, raken doe je hem niet. Zo ver zijn we in dit tiende jaar.
Wat deze tweede dag van de Algemene Politieke Beschouwingen bijzonder maakt, is dat de beide hoofdrolspelers van 2011, de eerste editie die Rutte als premier meemaakte, nog steeds in de frontlinie staan. Voor Rutte is dat vanzelfsprekend; hij is nu eenmaal eerste woordvoerder van de regering. Dat ook Geert Wilders (PVV) prominent meedoet, is verrassend. De manier waarop is dat ook. Wilders begeeft zich op deelgebieden waar je een man met een verkiezingsprogramma van één A’4tje niet zou verwachten en doet dat scherp, kundig en ingetogen.
Terug naar 2011: ‘Doe lekker zelf normaal’
Even terug naar september 2011. Het kabinet Rutte I, bestaande uit VVD en CDA en met gedoogsteun van de PVV, dat een beleid wilde voeren waar rechts Nederland de vingers bij aflikte. Pechtold, Roemer, Buma, Blok, Cohen, Slob en Sap waren fractieleiders van dienst. Wilders had de eerste debatdag aangegrepen om Cohen te grazen te nemen. ‘Bedrijfspoedel’ was de meest brute kwalificatie.
De schaduw van Wilders’ woorden lag ook over de tweede dag. Die werd dieper bij het ‘islamitische aap’-incident. Een PVV-Kamerlid had in verband met de komst van Erdogan gezegd dat de ‘islamitische aap uit de mouw kwam’. Rutte verbasterde dat in het debat naar een PVV’er die Erdogan een islamitische aap had genoemd. Waarop Wilders furieus werd en ‘doe es normaal man’, zei. Door Rutte beantwoord met: ‘Doe lekker zelf normaal, tsjongejonge.’
Rutte stak het vuurtje aan en kneep er zelf ongeschonden tussenuit; alle toorn van de Kamer richtte zich op Wilders; wat hij had gezegd kon echt niet. Vervolgens kwam de Rutte naar boven zoals wij hem nu kennen. ‘We wisten dat deze partij af en toe onbeschoft is’, zei hij verzoenend. Maar dat was beslist geen reden met de samenwerking te stoppen.
Willig oor voor iedereen
Aandachtig luisteren naar iedereen, omdat overal potentiële medestanders zitten – dat is de houding die hij negen jaar heeft behouden. Thieme, Kuzu, Krol, Van Kooten-Arissen, allemaal treffen ze een willig oor.
Er is ook wel wat veranderd. In 2011 noemde Rutte D66 ‘een echte grachtengordelpartij’. Toen durfde hij nog te zeggen dat er geen verband was tussen de hoeveelheid geld die je in onderwijs stopt en de kwaliteit ervan. Bruut klinkt ook deze mededeling uit 2011: ‘Iedereen zal er volgend jaar 1 procent op achteruit gaan.’
In die negen jaar heeft Rutte een dossierkennis en debatervaring opgedaan die ontmoedigend kunnen werken. Soms merk je dat. Als Baudet vraagt of hij met Wilders en Rutte mee mag om een vrouw met clusterhoofdpijn te bezoeken, zet hij hem achteloos in de hoek. ‘Nee, geen denken aan. We zoeken voor u een ander uitstapje.’ Ook Jetten wordt een keer nonchalant aan de kant geveegd. Over de tegenbegroting van de linkse partijen is hij achteloos kortaf. ‘Knap hoor. En stoer dat jullie dit hebben laten doorrekenen door het CPB.’ Rutte staat boven de partijen, ook boven zijn eigen VVD. Als het over verhoging van de kiesdrempel gaat zegt hij. ‘Ik geloof dat mijn partij daar voor is. Ik moet er niks van hebben.’ Dijkhoff kijkt beteuterd.
Een premier stijgt zo hoog als de tegenstand hem tilt. Er zijn APB’s geweest waar Rutte moest zwenken en buigen en bukken en schuilen. Dit keer wordt hij amper uitgedaagd. Wilders is actiever en feller dan hij in lange tijd is geweest. Asscher bijt zich vast in meer geld voor het onderwijs. Maar verder…. het is alsof breed beleden afkeer van scorebordpolitiek van de vorige dag alle scherpte uit de oppositie heeft gezogen.
Rutte in het kinderparlement
Het wordt zodoende een beetje Rutte in het kinderparlement. Netto toezeggingen aan de oppositie zijn er amper. En daar was het toch allemaal om te doen geweest. ‘Redelijke vragen worden weggewuifd’, constateert Asscher aan het slot.
Geheel in de geest van deze twee bijzondere dagen spreekt Rutte vol waardering over Klaver, die had gezegd meer op hoofdlijnen te willen debatteren en graag in een constructieve sfeer. ‘Nieuw om dat zo te brengen’, vindt de premier. ‘Dat sprak me aan.’ Al hoeft het wat hem betreft geen Kumbaya met gitaarbegeleiding te worden.
Het is de nieuwe braafheid van een van zichzelf al op consensus gericht parlement. ‘Hoe lang gaan we dit volhouden?’, vraagt Klaver zich nog wel af nu ook Wilders zich bij de nieuwe mores lijkt te hebben neergelegd. Alleen bij Rutte weet je het nooit. In 2011 liet hij zien hoe je Wilders pootje kunt lichten. Dit keer is hij poeslief voor iedereen. Niet omdat hij de nieuwe braafheid omarmt, maar omdat hij ook zonder venijn alles eenvoudig naar zijn hand kan zetten. Een heel register blijft ongebruikt.
De Beschouwingen van 2019 in trefwoorden
Geitenpaadje – In 2016 groot gemaakt door premier Rutte toen hij een ‘geitenpaadje’ zocht om tóch het Associatieverdrag met Oekraïne te steunen hoewel de kiezers het afkeurden. Nu vreest de oppositie een nieuw geitenpaadje waarlangs Rutte de stikstofcrisis gaat oplossen zonder daadwerkelijk minder stikstof uit te stoten.
Wederkerigheid – Het nieuwe adagium van de VVD van fractievoorzitter Klaas Dijkhoff. Niks tegen bedrijven, wel tegen bedrijven die alleen voor de hoogste winst gaan. Hij wil een mentaliteitsomslag. ‘Het besef dat het alleen maar goed met je gaat als het met anderen ook goed gaat’ aldus Dijkhoff, die daarmee ook mooie sier zou kunnen maken op een PvdA-congres.
Het goede leven - Gemunt door ChristenUnie-voorman Segers, gretig overgenomen door collega’s als Asscher (PvdA) en Thieme (Dieren) en Dijkhoff (VVD). ‘Dit is het moment om na te denken over wat we echt belangrijk vinden en over wat het goede leven is.’
De mensen thuis – Politieke klassieker, nu vooral deel van de gereedschapskist van Geert Wilders. ‘Bij elke verkiezing opnieuw wordt de mensen thuis voorgehouden dat er wat te kiezen valt.’ En 50Plus-leider Henk Krol, in debat met Klaas Dijkhoff: ‘Niet alleen ik maar ook de mensen thuis, de mensen die vroeger op de VVD stemden…’
Besluitsluis – Nieuw van Mark Rutte! Die wil voorkomen dat het kabinet miljarden gaat lenen om ze vervolgens over de balk te gooien. Daarom komt er een ‘besluitsluis’ die al te overhaaste beslissingen moet voorkomen. ‘Waterstof, nee, dat moet nu juist eerst door die besluitsluis…’
Complimenten – Zijn van alle tijden, maar waren nog nooit zo prominent aanwezig als dit jaar. En niemand werd uitgezonderd. Er waren complimenten van Klaver voor Baudet, van Marijnissen voor Heerma, van Rutte voor Wilders, van iedereen voor Rutte. Dit waren de Beschouwingen van de zelffelicitatie.