Direct naar artikelinhoud
Ten Slotte

Ontwerper Wim Crouwel (1928-2019) maakte helder, ogenschijnlijk eenvoudig werk

Wim Crouwel in 2015.Beeld Eva Plevier

Wim Crouwel, een van de belangrijkste naoorlogse Nederlandse ontwerpers, maakte helder, ogenschijnlijk eenvoudig werk. Hij werd er internationaal om geprezen, maar in eigen land ook verguisd. Donderdagmiddag overleed hij op 90-jarige leeftijd.

Een rechtlegger noemde hij zichzelf. Zag Wim Crouwel op een tafel een stuk papier of wat dan ook scheef liggen, dan móest hij het rechtleggen. Zijn hang naar orde zou zelfs spreken uit de manier waarop hij de boterham belegde: nooit zomaar wat plakjes kaas erop, maar altijd in keurige geometrische vormen. Ischa Meijer vertelde het gekscherend, maar medewerkers van ontwerpbureau Total Design zeiden dat ze Crouwel tijdens de lunch echt zo te werk hadden zien gaan.

Als grafisch ontwerper was Wim Crouwel, die donderdag op 90-jarige leeftijd overleed, rationeel en analytisch. Het leidde tot helder, ogenschijnlijk eenvoudig design. Het functionalisme, dat ervan uitgaat dat bij een ontwerp de vorm logisch voortvloeit uit de functie, was leidraad bij zijn werk.

Telefoonboek

En geen Nederlander die in het laatste kwart van de twintigste eeuw niet met dat werk in aanraking kwam. Op de postzegels die hij voor de PTT ontwierp stond niet meer dan de waarde ervan en dat ze Nederlands waren. Al even sober en zakelijk was het ook door hem ontworpen telefoonboek uit die tijd.

De in Groningen geboren en getogen Crouwel wist al snel dat hij in Amsterdam moest zijn om gestalte te geven aan zijn dromen en ambities. Eerst werkte hij er als zelfstandig grafisch ontwerper. In 1964 richtte hij met anderen Total Design op, Nederlands eerste multidisciplinaire ontwerpbureau, dat onder meer voorzag in complete huisstijlen voor bedrijven.

Gevraagd naar wat hij als zijn belangrijkste wapenfeit zag, noemde Wim Crouwel in Het Parool in 2015 de catalogi en posters die hij als Total Designlid dertig jaar lang maakte voor het Stedelijk Museum. Hij zag de catalogi, waarvan hij er zo’n 350 maakte, als een soort tijdschriften. ‘Met dezelfde typografie en hetzelfde stramien waarop ik alles ordende.’

Joy Division

Crouwel ontwierp diverse lettertypes. Bekend en berucht is zijn New Alphabet uit 1967, waarvan de letters bestaan uit alleen horizontale en verticale lijnen. Makkelijk leesbaar was Crouwels alfabet allerminst. Het werd daarom in de praktijk weinig toegepast. In 1988 maakte de Britse ontwerper Peter Saville er wel gebruik van voor de hoes van het verzamelalbum Substance van de groep Joy Division.

Collega-ontwerper Piet Schreuders noemde Crouwels New Alphabet het enige alfabet dat ondertiteling nodig heeft. Schreuders was in de jaren zeventig een grote tegenstander van Crouwels werk en verscheurde in het openbaar zelfs een van diens posters. In Vrij Nederland deelde Renate Rubinstein in haar columns de ontwerpen van Crouwel in bij De Nieuwe Lelijkheid. Op een daarover in Paradiso georganiseerde bijeenkomst werd Crouwel vanuit de zaal uitgemaakt voor fascist.

Hij vond het niet leuk, maar had er verder niet slecht van geslapen, zei hij later in Het Parool: ‘Dat zei toch meer over degene die dat riep dan over mij.’ De grote waardering die anderen wel voor zijn werk hadden leidde tot onder meer docentschappen aan de TU in Delft en de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Eveneens in Rotterdam was hij van 1985 tot 1994 directeur van Museum Boijmans Van Beuningen.

Superstrakke woonark

Zo precies als in zijn werk kon Wim Crouwel ook daarbuiten zijn. In de jaren zestig woonde hij met zijn gezin in een door hemzelf ontworpen, superstrakke woonark. Hij droeg graag maatpakken die hij liefst combineerde met een vlinderdasje. Als hobby restaureerde hij lang oude auto’s. Voor zijn afscheidstentoonstelling in Boijmans, met voorwerpen uit zijn geboortejaar 1928, wist hij een Bugatti te strikken, volgens hem de mooiste die er op de hele wereld was te vinden. Helaas mocht hij er niet in rijden.

De laatste jaren van zijn leven leed Wim Crouwel aan de ziekte van Parkinson. Zijn dood komt in een tijd dat er juist weer veel belangstelling voor zijn persoon en werk is. Afgelopen zomer werd hij voor zijn letterontwerpen onderscheiden met de Amerikaanse Type Directors Club Medal, een van de hoogste prijzen op typografisch gebied. Op 28 september opent in het Stedelijk Museum de aan Crouwel gewijde tentoonstelling Mr. Gridnik. Twee dagen eerder zendt AvroTros op NPO 2 de documentaire Wim Crouwel. Modernist van Lex Reitsma uit. 

Wim Crouwel temidden van zijn overzichtstentoonstelling in het Stedelijk Museum in 2011.Beeld Jean-Pierre Jans