‘We moeten accepteren dat het bestrijden van zware criminaliteit mensen hun leven kan kosten’
De dood van advocaat Derk Wiersum zet de discussie over de inzet van kroongetuigen in een nieuw licht. Maar hoe triest ook, in een harde strijd kunnen nu eenmaal slachtoffers vallen.
Over de inzet van kroongetuigen in de bestrijding van georganiseerde criminaliteit wordt in Nederland al een paar decennia uitgebreid gesproken. Het gaat over vragen als: wat bieden we de kroongetuige in ruil voor zijn getuigenissen? En: hoe zorgen we ervoor dat hij en z’n familie geen gevaar lopen? Maar in al die gesprekken, debatten en onderzoeken ging het tot deze week zo goed als nooit over de vraag: wat betekent de inzet van kroongetuigen eigenlijk voor de veiligheid van advocaten, officieren van justitie en rechters? Met de moord op advocaat Derk Wiersum is die vraag ineens het middelpunt van het debat.
“Dat we het daar niet eerder over hebben gehad, getuigt van een hoge mate van naïviteit”, vindt emeritus hoogleraar strafrecht Peter Tak. “Als we beter hadden gekeken naar andere landen met georganiseerde zware criminaliteit hadden we gezien dat daar rechters, officieren en advocaten door die zware criminelen zijn omgebracht. Wij dachten altijd: in Nederland gebeurt zoiets niet. Wij zijn het land waar de premier op de fiets naar z’n werk gaat. Dat is natuurlijk ook een heel groot goed, die vrijheid. Maar die vrijheid verdwijnt als die gepaard gaat met naïviteit. Nederland is een land geworden waar de georganiseerde criminaliteit groot is geworden. Maar we hebben het niet gezien.”
De wettelijke regeling die de inzet van kroongetuigen mogelijk maakt, vindt haar oorsprong in de parlementaire enquête naar opsporingsmethoden, in 1995 en 1996. De commissie-Van Traa, die de enquête uitvoerde, adviseerde toen regels op te stellen die deals met criminelen mogelijk en controleerbaar maken. Het zou tien jaar duren voor er in 2006 een wettelijke regeling kwam.
Waarom juristen juist meer inzet van kroongetuigen willen
Sindsdien is een handvol kroongetuigen ingezet. Dat lijkt niet veel, maar het is bepaald niet zonder resultaat gebleven. Zo zou het zonder kroongetuigen – zeggen juristen eensgezind – nooit tot de veroordelingen gekomen zijn in het grote Amsterdamse liquidatieproces (waarbij onder anderen Jesse R. en Dino S. levenslang kregen).
Tegelijkertijd pleit het Openbaar Ministerie al langer voor een ruimere regeling die de inzet van kroongetuigen makkelijker maakt. Juristen van de Leidse universiteit onderzochten vorig jaar, in opdracht van het ministerie van justitie, of dat wenselijk is. Hun conclusie: ja, die verruiming moet er komen. Het zou volgens de onderzoekers goed zijn als ook kleinere criminelen makkelijker als kroongetuige kunnen worden ingezet. Want, zo luidt de redenering, met kleine vissen kun je grote vissen vangen.
Kort nadat Reduan B. afgelopen voorjaar werd vermoord – nog geen week nadat bekend was geworden dat zijn broer Nabil kroongetuige werd – zei minister Grapperhaus dat de inzet van kroongetuigen noodzakelijk is voor de bestrijding van georganiseerde criminaliteit. “Als we niets doen, zijn we aan de wolven overgeleverd”, voegde hij toe. Deze week herhaalde hij dat standpunt.
Stoppen met kroongetuigen is een ‘zeer verkeerd signaal’
Terecht, vindt Peter Tak. “Het is zonder enige twijfel noodzakelijk om kroongetuigen te blijven inzetten. Anders kunnen we onvoldoende doordringen in de kern van de criminele onderwereld en zicht krijgen op de structuren die daar bestaan. En juist dat is nu hard nodig. Ridouan T. heeft in tien, twaalf jaar tijd een immens drugsimperium kunnen opbouwen, en we hebben er niets aan kunnen doen. Er zijn stevige maatregelen nodig: hulp van de AIVD om een betere informatiepositie op te bouwen, maar ook betere witwaswetgeving, een belastingdienst die wél in staat is om geldstromen in kaart te brengen, meer geld voor de politie. En dus ook de inzet van kroongetuigen.”
Al eerder wierp emeritus hoogleraar Theo de Roos de vraag op of het zin heeft kroongetuigen in te zetten tegen deze vorm van criminaliteit, vanwege de extreme gewelddadigheid van deze drugscriminelen, die nergens voor terug lijken te deinzen. “Maar als we ermee stoppen, geven we een zeer verkeerd signaal af”, zegt De Roos nu. “Dan zwichten we voor terreur, gooien we de handdoek in de ring. Maar bij de inzet van kroongetuigen zal de veiligheid van advocaten, officieren van justitie en rechters een vanzelfsprekende plek moeten gaan innemen.”
Dat vindt ook Peter Tak. “Het is een dure plicht voor de staat om ervoor te zorgen dat mensen die zich inzetten in de strijd tegen criminaliteit zo goed mogelijk beschermd worden. Dat kost geld. Maar het is van tweeën één: wil je de georganiseerde criminaliteit eronder krijgen, dan zul je moeten investeren. Tegelijkertijd moeten we accepteren dat het in die strijd bij de risico’s hoort dat het functionarissen – advocaten, officieren, rechters – hun leven kan kosten, hoe triest dat ook is.”
Lees ook:
Bestrijden van zware misdaad kan niet meer zonder kroongetuige
De Nederlandse rechtsgeschiedenis telt officieel slechts vier kroongetuigen, Nabil B. meegerekend. Na de moord op diens broer, vorig jaar, ging justitie-redacteur Han Koch in op de vraag of het OM dit redelijk nieuwe middel van de supergetuige zou blijven inzetten.
Advocatuur in shock na liquidatie Derk Wiersum
“De wereld van de advocatuur zal na vandaag niet hetzelfde zijn.” Deze reactie van advocaat Geert-Jan Knoops op de liquidatie van een collega typeert de ontzetting.