Direct naar artikelinhoud
Justitie

Hoe kunnen we kroongetuigen beschermen? Ook in België rijst vraag na liquidatie Nederlandse advocaat

Mensen leggen bloemen bij het kantoor van de woensdag doodgeschoten advocaat Derk Wiersum. De raadsman van kroongetuige Nabil B. werd op straat in Amsterdam geliquideerd.Beeld ANP

Na de moord op advocaat Derk Wiersum, woensdag in Amsterdam, vraagt de Nederlandse justitie zich af hoe ze kroongetuigen en hun omgeving beter kan beschermen. Ook in België is de kwestie aan de orde. ‘Als je kijkt naar de risico’s, zou ik zo’n zaak nooit aannemen.’

“Hiermee vallen alle grenzen weg”, zegt de Nederlandse advocaat Peter Plasman in de Volkskrant. “Je vraagt je af: is het volgende slachtoffer weer een advocaat, een rechter of een officier? De opdrachtgever zegt feitelijk: advocaten, doe het niet, sta geen kroongetuigen meer bij. Dat kost je je leven.”

De moord op advocaat Derk Wiersum, die voor de ogen van zijn vrouw in Amsterdam werd neergeschoten, stuurt een schokgolf door de Nederlandse rechtbanken. Wiersum verdedigde de kroongetuige Nabil B. in een zaak tegen een kopstuk van de Nederlandse mocromaffia. Maar hoe moet het nu verder?, vraagt iedereen zich af. Hoe bescherm je niet alleen een getuige, maar hoe hou je ook zijn omgeving veilig? Betekent dit nu ook dat rechters, advocaten of zelfs journalisten gevaar lopen bij zulke processen? 

Spijtoptanten

Dezelfde vragen kan je volgens strafpleiter Walter Damen een-op-een naar ons land overbrengen. Hier is er sinds vorig jaar een nieuwe regeling uitgewerkt voor belangrijke getuigen in een proces. Die wet op de spijtoptanten is oorspronkelijk in het leven geroepen in de hoop om nog wat schot te krijgen in de zaak rond de Bende van Nijvel. Maar de eerste om daar gebruik van te maken was voetbalmakelaar Dejan Veljkovic in het dossier Propere Handen, een onderzoek naar witwaspraktijken en matchfixing in het Belgische voetbal. In ruil voor informatie aan justitie – zijn zwarte boekhouding – zou hij strafvermindering krijgen. 

“Maar dat dossier begon al met twee persconferenties”, zegt strafpleiter Walter Damen. “Dan kan je je al direct afvragen hoe het zit met de bescherming van die man. Wat we daar gezien hebben, was de geldingsdrang van justitie. Maar ik weet niet of dat zo verstandig is. Ik vind dat er geen enkele spijtoptantenregeling naar buiten mag komen voor het onderzoek is afgerond.” 

Ook Nabil B. had het op een akkoordje gegooid met de Nederlandse justitie. Hij zou zelf betrokken zijn bij liquidaties, maar besloot informatie door te geven aan de speurders in ruil voor strafvermindering. In Nederland krijgt een verdachte nog maximaal de helft van de straf, als hij een deal kan sluiten met justitie en optreedt als getuige. Hoe die dan beschermd wordt, wordt geval per geval bekeken. Maar al een week nadat B. als kroongetuige was gepresenteerd, was zijn broer dood. Die man had met het criminele milieu waar zijn broer in verzeild was geraakt, niets te maken. 

“De bescherming is maatwerk”, zegt de Nederlandse hoogleraar strafrecht Theo de Roos (Universiteit Tilburg). “Er wordt elke keer onderhandeld over wat er bijvoorbeeld met het gezin moet gebeuren. Er is een mogelijkheid om naar het buitenland te gaan, waar je dan een nieuw leven kan leiden en de kinderen ook naar school kunnen. Maar het blijft dus een heel dramatische keuze en het is duidelijk niet zonder risico.” 

Een advocate ondertekent een condoleanceregister voor Derk Wiersum.Beeld ANP

In Nederland is de overheid na de moord op Wiersum een versnelling hoger geschakeld. Onder leiding van het antiterreurorgaan NCTV zitten politie en justitie samen om de beveiliging van de advocaten, politieagenten en rechters in het proces te verbeteren. “Ik denk dat je ook niet anders kan”, zegt De Roos. “Anders is het zo dat je de handdoek in de ring gooit. Dat zou een serieuze bonus zijn voor de georganiseerde misdaad.” 

In ons land staat de wet op de spijtoptanten alleszins nog altijd ter discussie. Bij het Grondwettelijk Hof loopt er een procedure om de wet te vernietigen. Alles wat op basis van die wet tot stand is gekomen zou ook ongeldig zijn, als de wet mogelijk wordt afgevoerd. De verklaringen van Veljkovic incluis. 

“Bij ons is die wet nog heel recent”, zegt strafrechtprofessor en advocaat Joachim Meese (Universiteit Antwerpen). “In Nederland is de regeling al getoetst door verschillende rechtbanken. Maar als getuigen bedreigd worden, krijgen ze bij ons ook al bescherming. Ze kunnen financiële hulp krijgen, op een andere woonplaats gaan wonen, of een andere identiteit aannemen. Dat wordt geval per geval bekeken. Maar welke maatregelen er in een specifieke zaak genomen worden is geheim, waardoor we er ook niet zoveel over weten.” 

Anoniem

Advocaat Walter Damen pleit er alleszins voor om de identiteit van spijtoptanten en van hun raadsmannen verborgen te houden. Hun anonimiteit is misschien wel de beste verdediging, als criminelen hen naar het leven staan. “Dat lijkt mij wel een oplossing”, zegt Damen. “Al zal het ook weer geen wondermiddel zijn. Nu weet iedereen vanaf dag één wie de spijtoptant is. Je kan iemand wel beschermen, maar op een gegeven moment loopt die bescherming altijd af." 

Een andere bekende strafpleiter, Sven Mary, wil de hele wet zo snel mogelijk zien verdwijnen. “Misschien moet je je toch de vraag stellen of dit eigenlijk wel een goede wet is. Spijtoptanten doen hun verklaringen uit eigenbelang. Kan je die dan überhaupt wel vertrouwen?” Zelf zou hij zulke zaken als die van Nabil B. nooit aannemen. “Als je kijkt naar de risico's zou ik dat niet doen. Je kan de veiligheid van de advocaat ook nooit echt garanderen. En mijn gezin is mij meer waard dan mijn job.”