Hoe de Italianen de rechtsstaat beschermen tegen georganiseerde misdaad
Liquidaties van juristen – in Italië zijn ze er goed bekend mee. Na de moord op twee rechters in de jaren negentig nam het land de draconische maatregel om maffialeden in hun cel te isoleren. De bescherming van Italianen die hun nek uitsteken tegen de georganiseerde misdaad wordt als heilig gezien.
Als het gaat om liquidaties van juristen, dan springt bij de Italianen één zaak boven alles uit: de maffiamoorden op de rechters Giovanni Falcone en Paolo Borsellino. Zij waren de ‘helden van Italië’ die in de jaren tachtig en begin jaren negentig zo’n 360 Siciliaanse maffialeden veroordeeld wisten te krijgen. ‘De maffia is helemaal niet onoverwinnelijk’, zei Falcone eens in een interview. ‘Het is een menselijke daad, en zoals bij alle menselijke daden heeft het een begin en zal het ook een einde hebben.’
Voor de rechters betekende de strijd tegen de georganiseerde misdaad ook hun eigen einde. In mei 1992 werd Falcone samen met zijn echtgenote en drie lijfwachten rijdend op de snelweg opgeblazen. Twee maanden later werd Paolo Borsellino vermoord. Toen hij op bezoek ging bij zijn moeder in Palermo, werd voor de deur een auto tot ontploffing gebracht. Borsellino en vijf politieagenten kwamen om het leven.
Artikel 41-bis
De aanslagen brachten een schok teweeg in het land. Nooit eerder opende de maffia zo openlijk een aanval op de Italiaanse rechtsstaat. Dit nooit meer, was de gedachte. De Italiaanse politiek nam een rigide maatregel die het maffialeden onmogelijk moest maken vanuit de gevangenis moorden te bestellen: artikel 41-bis. Of, zoals de maatregel ook wel bekendstaat: ‘Het strenge gevangenisregime’.
Volgens 41-bis mogen zware criminelen en maffialeden compleet geïsoleerd worden. Contact met andere gevangenen is onmogelijk. Elektronica is niet toegestaan, behalve een televisie. Telefoongesprekken met familieleden worden tot een minimum beperkt. Aanvankelijk was het zelfs zo dat alle correspondentie van gevangenen geregistreerd kon worden, inclusief het contact met advocaten en mensenrechtenorganisaties. Later werd de wet iets versoepeld, omdat die in strijd zou zijn met het grondrecht op correspondentie.
Bescherming van mensen die hun nek uitsteken voor de maffia wordt in Italië als heilig gezien. Dat geldt voor rechters en advocaten, die bij gevoelige zaken veel politiebeveiliging krijgen. Maar bijvoorbeeld ook voor de journalist Roberto Saviano. Die schreef het roemruchte boek Gomorra (2006), waarin hij verslag doet van zijn infiltratie in de georganiseerde misdaad in Napels (de Camorra). Sindsdien wordt hij door de staat zwaar beveiligd. Toen de populist Matteo Salvini een paar maanden geleden dreigde te stoppen met die beveiliging – omdat Saviano kritiek had geuit op Salvini – was het land te klein.
Waarschuwing
Sinds de de dood van de rechters Falcone en Bosellino is het relatief rustig geworden in Italië wat betreft maffia-aanslagen op juristen. Helemaal veilig is het voor hen niet. Zo moest strafrechtadvocaat en politicus Enzo Fragalá het in 2010 ontgelden op Sicilië. Hij zou lokale maffiabazen te veel hebben ‘geïrriteerd’, onder meer door zijn cliënten te adviseren openheid te geven in gevoelige rechtszaken.
Fragalá werd voor de deuren van zijn advocatenkantoor in Palermo met hamers bewerkt. Drie dagen later overleed hij aan zijn verwondingen in het ziekenhuis. De moord was een waarschuwing voor alle juristen op het eiland die de maffia dwarsbomen. Het was ook een kleine herinnering aan de woorden van rechter Falcone. Zijn voorspelde einde van de maffia heeft zich nog niet voltrokken.
Verder lezen
Strafrechtadvocaat Derk Wiersum (44) is woensdagochtend vlak bij zijn huis in Amsterdam doodgeschoten. Wiersum verdedigde kroongetuige Nabil B. in de liquidatiezaak rond hoofdverdachte Ridouan T. De schutter is nog voortvluchtig.
Strafrechtadvocaten, het Openbaar Ministerie en de politie reageren geschokt op de liquidatie van strafpleiter Derk Wiersum. ‘De wereld van de advocatuur is vanaf vandaag niet meer hetzelfde. Dramatisch.’
Derk Wiersum trad op als advocaat van Nabil B., kroongetuige voor justitie in het Marengo-proces tegen Ridouan T. Lees hier zijn postuum.
Wat betekent de liquidatie van Wiersum voor het proces rond kroongetuige Nabil B.? ‘Zonder advocaat is dit niet te doen’
Een jaar geleden was Bart Stapert nog advocaat van kroongetuige Nabil B. Eind vorig jaar sprak hij met de Volkskrant over zijn overstap naar de rechterlijke macht én over de moord op de broer van Nabil B. Die moord was een wake-upcall, zei Stapert. Lees hier het interview terug.
De liquidatie van advocaat Derk Wiersum heeft de rechtsorde diep geschokt. Niet eerder werd een raadsman gedood om zijn functie als verdediger van een kroongetuige. Advocaten, aanklagers en rechters zijn bezorgd om hun veiligheid. Iedereen vraagt zich af: wie is nog bereid een kroongetuige te verdedigen?