‘Nedersoja’ groeit gestaag, maar kan (nog lang) niet op tegen overvloed aan import uit de Amerika's

Tussen de aardappelen, winterpeen en spinazie is het een vreemde kostganger. Toch lijkt het gewas van een halve meter hoog, met frisgroene bladeren, het prima naar de zin te hebben op de Flevolandse kleigronden van Mariette en Peter Romme. Nu nog wordt soja vooral geassocieerd met Zuid- en Noord-Amerika. Maar zij laten zien dat bepaalde soorten ook prima geschikt zijn voor koudere gebieden.

Op steeds meer plaatsen steekt, na jaren van zoeken naar de juiste rassen, ‘nedersoja’ uit de grond. Achter die trend gaat het streven schuil dat Nederland minder afhankelijk moet worden van eiwitgewassen uit het buitenland. Een prima initiatief voor een land met een immense sojahonger; in Europa staat Nederland op plaats zes in sojagebruik, met daarboven alleen landen die vele malen groter zijn.

Toch steekt de kleine 500 hectare waarop in Nederland soja momenteel wordt geteeld nog magertjes af tegen de miljoenen tonnen die van overzees de Nederlandse havens binnenvaren. De scheepsladingen uit met name de Verenigde Staten en Brazilië zijn vooral bestemd voor veevoer, terwijl hier vooralsnog wordt geteeld voor menselijke consumptie.

Bioboer Romme doet samen met negen andere telers, bedrijven en de provincie Flevoland mee aan het project FlevoVerseSoja. Op in totaal 40 hectare zijn ze daar begonnen met de teelt van de verse sojavariant edamame, de op een sugarsnap lijkende boon die als borrelhapje al op de menukaart van menig Randstedelijk café staat.

Op een biobeurs proefde Mariette Romme voor het eerst edamame en besloot alleen al vanwege ‘de smaak en bite van dit leuke peultje’ een proefveld van één hectare vrij te maken voor het nieuw te lanceren merk Dutch Edamame. Behalve haar culinaire enthousiasme vindt ze het ook vanwege de wereldwijde ontwikkelingen een mooi project. Haar verse sojabonen mogen dan niet direct een bijdrage leveren aan het gesleep met zogenoemde droge soja van plekken in Zuid-Amerika − waar mogelijk oerbos in vlammen opging − het helpt in haar ogen wel iets.

Lokale afzet

‘Bij de Albert Heijn zie ik spruitjes uit Frankrijk liggen op dezelfde dag dat ik de buurman de spruitenoogst zie binnenhalen’, zegt ze. ‘Ik snap dat niet.’ En dus voelt het voor haar goed mee te doen met een project dat ook werk maakt van de lokale afzet van haar edamame. ‘Dat scheelt toch weer import uit bijvoorbeeld Azië.’

Niet alleen in de horeca, maar ook in supermarkten groeit de verkoop van edamame. ‘Het afgelopen jaar werd al ruim 250 duizend kilo van deze verse sojaboontjes verkocht’, zegt Jeroen Willemsen van de Green Protein Alliance (GPA), een ketenorganisatie die het evenwicht in ons voedselpatroon wil herstellen − meer plantaardige eiwitten en minder dierlijke. ‘In 2016 werd met 94 duizend kilo nog niet de helft verkocht.’

Of Rommes oogst ook echt in Nederland wordt afgezet, durft ze niet met zekerheid te zeggen; de wegen van de groentehandelaren zijn ook voor haar lastig te doorgronden. ‘En het is onze eerste oogst, hè’, zegt ze. ‘Het is heel spannend, het moet nog maar blijken of ze goed genoeg zijn voor de verkoop.’

Toch zal een deel lokaal afgezet worden. Als het fornuis na zeven minuten koken piept, zijn drie − eveneens biologische − boerenvrouwen van het Zeewoldse initiatief Het Streekdiner aangeschoven om te komen proeven. In oktober laten zij een kok met louter producten uit de omgeving eten bereiden voor 200 gasten in het centrum van Zeewolde.

‘Dat is een prachtige promotie voor Dutch Edamame, daar kan ik geen nee tegen zeggen’, reageert Romme. De vrouwen zijn te spreken over de smaak en beloven eigenhandig een middag te komen plukken. ‘Soja is hier toch een bijzonder product’, zegt een van hen.

Naast het verse tussendoortje edamame groeit in Nederland met name droge soja als ingrediënt voor vegaburgers en sojamelk. Ook die rijp geoogste, droge variant vervangt niet de soja uit de brandende Amazone, zoals opiniemakers Jort Kelder en Youp van ’t Hek recentelijk onafhankelijk van elkaar beweerden. De soja voor menselijke consumptie komt met name uit Europese landen.

Economisch lastig

Vanwege de hoge grondprijzen in Nederland ligt hier sinds de introductie van soja in 2012 de nadruk op productie als voedsel voor de mens. ‘Als veevoer levert het nog te weinig op’, zegt Ruud Timmer van Wageningen University & Research (WUR), samen met boerencoöperatie Agrifirm de drijvende krachten achter de introductie van nedersoja. ‘Maar ook in het hoogste segment blijft soja economisch een lastig gewas’, zegt hij. ‘Aardappelen, bieten en uien leveren een akkerbouwer nu vaak nog meer op.’

Op de akkers bij Zeewolde past de soja goed in het agrarische bouwplan van de Rommes. Het gewas bindt stikstof in de bodem, een meststof die ze niet zelf aan de grond mogen toevoegen met kunstmest vanwege de biologische certificering. Door te roteren profiteert volgend seizoen bijvoorbeeld de suikermaïs van de mineralen die de sojaplant in de bodem heeft achtergelaten.

Timmer van WUR verwacht dat niet alleen akkerbouwers de komende jaren het gewas zullen gaan verbouwen. Melkveehouders hebben het streven de komende jaren meer eiwitten voor veevoer zelf te verbouwen, wat past in de kringloopplannen van Landbouwminister Schouten. ‘Ondanks de hoge grondprijs kan soja dan toch interessant voor ze worden’, zegt Timmer.

Vooralsnog mag nedersoja nog verre van de oplossing zijn voor de veevoerverslaving aan overzeese soja, het kan indirect wel bijdragen aan de vermindering ervan. Met een toenemende vraag naar plantaardige eiwitten, zoals vegaburgers, en een lichte daling in vleesconsumptie, wordt in feite een dubbelslag geslagen. Minder soja is nodig uit verre landen voor veevoer en door zelf het eiwitrijke gewas te eten in plaats van een dier dit te laten doen, wordt de energie erin vele malen efficiënter gebruikt.

Het schort nog wel aan draagvlak voor die ‘eiwittransitie’, merkt Mariette Romme aan de reacties van de grote vleeseters in haar omgeving. Na alle aandacht in de lokale pers over hun biologische sojateelt moet ze zich geregeld verdedigen. Alsof ze op de boerderij helemaal niets meer van vlees moeten hebben. ‘Maar dat is echt niet zo, hoor’, zegt ze licht verontwaardigd. ‘Er staat nog steeds dagelijks vlees op mijn keukentafel. Van boeren uit de buurt.’