De vraag is niet of, maar waarom Malek F. drie mensen neerstak
Was Malek F. een terrorist toen hij vorig jaar op straat in Den Haag instak op drie mensen? De rechters die vandaag uitspraak doen, kregen twee totaal verschillende scenario’s voorgelegd – op basis van dezelfde feiten.
Heeft de verdachte het gedaan of niet? Dat is vaak de vraag waar het om draait in de rechtszaal. In de zaak van Malek F. (32) betwisten ook zijn advocaten niet dat hij ruim een jaar terug drie voorbijgangers bijna dodelijk verwondde. Over de feiten zijn ze het grotendeels eens met hun tegenstanders van het Openbaar Ministerie (OM). Maar als het gaat om de vraag waaróm Malek tot zijn daden kwam en hoe de Syrische vluchteling nog steeds denkt over Nederland, staan beide kampen diametraal tegenover elkaar. Het verhaal van beide kanten, gebaseerd op de zittingen in de Haagse rechtbank.
De aanloop
Onbetwist
Malek F. ontvlucht in 2014 met zijn broer Syrië omdat hij bang is gearresteerd te worden en te moeten werken voor president Assad, die hij haat. Ze komen in Turkije en maken na een paar mislukte pogingen de oversteek naar Italië, waarbij hun boot kapseist maar een olietanker hen oppikt. Ze reizen door naar Nederland. Malek krijgt een huis in Den Haag, begint aan de inburgering en werkt een paar maanden. Hij organiseert in 2015 de illegale overtocht voor zijn vader, maar die verdrinkt daarbij. Zijn zus komt wel over en later ook zijn moeder. Hij gaat steeds meer joints roken en sluit zich af voor familie en bekenden, denkt dat zijn broer het nu ook op hem heeft voorzien. Hij zet een filmpje op sociale media waarin hij zijn tostimaker laat zien en uitlegt dat kwaadwillende indringers het apparaat onklaar hebben gemaakt. Begin 2018 gooit hij zijn huisraad op straat, als de politie hem vervoert naar de psychiatrische kliniek spuugt hij een agent in het gezicht. In de kliniek trouwt hij officieus met een medepatiënte. Hij komt weer uit de kliniek en hoort dat zijn naturalisatieverzoek is afgewezen vanwege het spuugincident bij zijn opname.
De fatale ochtend
OM
Het is mooi weer op 5 mei 2018 en mensen lopen zorgeloos over straat. Onder hen de dan 31-jarige Malek. Hij is de afgelopen maanden snel geradicaliseerd, zeggen officieren van justitie Nicolle Coenen en Simon Minks. Hij ging veel bidden en las urenlang de Koran. Op zijn telefoon bekeek hij strijdliederen van jihadisten. Hij had kort daarvoor een extra scherp mes gekocht en probeerde al een kerk binnen te komen om mensen te doden. Net als andere jihadisten had hij al zijn geld opgenomen en was hij ook nog snel even getrouwd. Uit haat voor Nederland zette hij deze ochtend zijn schoenen op zijn verblijfsdocument. En ging hij op pad met het doel een aanslag te plegen.
Verdediging
Bij de trauma’s van zijn vluchtpogingen naar Nederland heeft zich het schuldgevoel over de dood van zijn vader gevoegd en Malek is al lang steeds meer in de war. In zijn wanen wordt hij bezocht door ‘duivelsaanbidders’ en krijgt hij een stem door die zegt dat hij hen moet doden. Het mes kocht hij om zichzelf te verdedigen tegen deze demonen en in de kerk wilde hij alleen poolshoogte nemen, zeggen zijn advocaten Job Knoester en Willem Korteling. Ondanks alle bezorgde berichten van zijn familie en hulpverleners is Malek na een gedwongen opname toch weer vrijgekomen en omdat hij zijn medicijnen niet slikt, worden de wanen weer erger. Hij neemt geld op omdat hij het wil geven aan zijn vrouw. Hij is boos dat zijn naturalisatie wordt afgewezen en zet daarom zijn schoenen deze ochtend op zijn verblijfsdocument. De druk in zijn hoofd is enorm en de waarschuwende stemmen over de duivelsaanbidders zijn bijna ondraaglijk. Hij loopt daarom over straat met het doel zelf gedood te worden zodat er een einde aan zijn lijden komt.
De steekpartijen
Onbetwist
Malek loopt het terras op en steekt daar een man acht keer in het lichaam. Daarna wandelt hij verder en steekt in op een fietser. Nog weer een stuk later gaat hij achter een man staan die op zijn telefoon kijkt en maakt een grote snijdende beweging over diens hals. Ze zullen slechts door hulp van omstanders en operaties overleven en ondervinden tot op de dag van vandaag de gevolgen.
Terwijl Malek verder loopt, arriveren de eerste gewaarschuwde agenten. Ze zien het mes en roepen herhaaldelijk dat hij het moet neerleggen. Als hij dat niet doet, schieten ze hem onder meer in de knie. Hij zit bloedend op de grond, maar houdt het mes omhoog. Hij maakt het tawhid-gebaar, de wijsvinger omhoog, en roept ‘allahu akbar’. Daarna wordt hij nog drie keer in het lichaam geraakt. Pas als het antiterreurteam arriveert kan hij worden getaserd en aangehouden.
De uitleg
OM
Malek voert een daad uit die direct doet denken aan recente terreurdaden in andere Europese steden. Het tawhid-gebaar en de uitroep ‘Allah is groot’ worden ook gebruikt door IS-strijders. De arresterende agenten denken nog even aan een bomgordel. Omdat hij het mes niet laat vallen schieten ze nogmaals. Later zal de rijksrecherche vaststellen dat dit terecht was.
Verdediging
Als de agenten op hem schieten denkt Malek dat hij zal overlijden, daarom maakt hij het gebaar en roept hij ‘allahu akbar’, dat trouwens ook op de pijn in zijn bloedende knie kan wijzen. Het politiegeweld is buiten proportie, hij lag allang weerloos op de grond toen er nog drie keer werd geschoten.
De rechtszaak
Onbetwist
Malek wordt vastgezet, herhaaldelijk verhoord en later bezocht door zijn familie. Tijdens verhoren en die gesprekken (die worden opgenomen) geeft hij wisselende verklaringen. De ene keer zegt hij dat hij heeft gedaan wat elke moslim zou doen, dat hij ongelovigen moest doden en dat dit het hoogtepunt van zijn leven was. De andere keer verklaart hij dat hij alles deed omdat hij zelf dood wilde. Over zijn bezoek aan de christelijke kerk zegt hij de ene keer dat hij iemand wilde steken, wat hij later weer ontkent. Hij weigert de politie de toegangscode tot zijn mobiele telefoon te geven.
Malek wordt herhaaldelijk bezocht door een psychiater en een psycholoog. Die zeggen in de rechtszaal dat het zeer waarschijnlijk is dat hij in een psychose was tijdens zijn daad, met achtervolgingswanen. “Deze psychose is niet geveinsd”, verklaart de psychiater. Achter de psychoses vermoeden ze een forse rouwstoornis en een zware depressie. Twee islamkenners concluderen, eveneens na gesprekken met Malek, dat hij ‘extremistische motieven’ had. Hij ging zich richten op een gewelddadige uitleg van de islam. Maar ze zeggen erbij: zijn daden lijken vooral persoonlijk, het lijkt er niet op dat zijn doel was een grote groep burgers schrik aan te jagen, of de democratie te bedreigen. Daarom is het nog maar de vraag of hij een echte terrorist was. Hij scheert zijn baard af en in de rechtszaal betuigt hij spijt tegenover de slachtoffers.
Standpunt
OM
Malek heeft zich getoond als een opportunist, hij verklaart wat hem op dat moment het best uitkomt. Ook tegenover de deskundigen laat hij niet het achterste van zijn tong zien. Tegen zijn familie zegt hij dat hij niet ziek is. Hij is vooral bezig met zichzelf en het is maar de vraag of zijn spijt voor de slachtoffers oprecht is. Illustratief is ook dat hij geen toegang geeft tot zijn telefoon. Als rechercheurs die na een lange tijd alsnog kraken, staan er onder meer religieuze liederen op.
Verdediging
Malek zit op de terroristenafdeling in de gevangenis van Vught, een plek waar zijn stoornissen niet effectief behandeld kunnen worden. Hij is nog steeds in de war en heeft last van wanen, het is niet vreemd dat hij wisselende verhalen vertelt. Hij vertrouwt zijn verhoorders niet en geeft hen daarom geen toegang tot zijn telefoon. De liederen daarop zijn niet gewelddadig van aard. Hij kan de rechtszittingen moeilijk aan en het label ‘terrorist’ drukt zwaar op hem. Hij nam zelf initiatief tot een brief aan de slachtoffers, zijn spijt is gemeend.
Hoe verder
Onbetwist
Malek heeft drie keer iemand levensgevaarlijk verwond. Hij heeft zware psychische stoornissen en moet lang worden behandeld voordat hij weer in de samenleving terug kan.
Maatregel
OM
Voor drie pogingen tot moord met een duidelijk terroristisch motief moet Malek vijftien jaar de cel in, aansluitend krijgt hij een tbs-behandeling. Hij is deels ontoerekeningsvatbaar, daardoor moet de straf lager uitvallen dan anders.
Verdediging
Omdat hij niet toerekeningsvatbaar is, kan Malek niet verantwoordelijk worden gehouden voor zijn daden en daarvoor ook niet worden gestraft. Bovendien is van terrorisme geen sprake. Langdurige psychische behandeling in een gesloten kliniek is het beste.
De beslissing
Onbetwist
De Haagse rechtbank doet vanmiddag uitspraak. Daarna kunnen beide partijen nog in hoger beroep. Wat de gevolgen zijn voor Malek, wiens naturalisatieverzoek immers is afgewezen, is nog onduidelijk. De beslissing van vanmiddag heeft mogelijk ook invloed op de zaak van Gökmen T., de verdachte van de schietpartij in de tram in Utrecht eerder dit jaar waarbij vier mensen overleden. Die rechtszaak moet inhoudelijk nog beginnen en ook daar kan het de vraag worden of het motief echt terrorisme was.
Lees ook:
OM is het niet eens met de psychiater
Omdat Malek ook de deskundigen mogelijk voor de gek houdt, is hij niet volledig ontoerekeningsvatbaar zoals ze concludeerden. Daarom eiste het OM eerder vijftien jaar cel en tbs.
Wanneer is een wandaad terrorisme?
Maakt het voor de hoogte van de straf uit als het motief terrorisme is? In de zaak van Gökmen T, verdachte van de schietpartij in Utrecht, mogelijk helemaal niet.