Verward, terrorist of allebei? Haagse steker Malek F. hoort zijn straf

Malek F. is ‘ziek’ 

Ze hebben zijn tosti-ijzer kapotgemaakt, vieze oorstokjes achtergelaten en een boomblad in zijn Haagse bovenwoning laten slingeren. In een filmpje dat Malek F. in januari 2018 op Facebook zet, is hij duidelijk boos. De ‘duivelaanbidders’, zegt hij, de satanisten die hem achtervolgen en zijn huis binnendringen als hij er niet is, maken zijn leven tot een hel.

Vier maanden later koopt F. een mes, naar eigen zeggen om zich tegen de satanisten te beschermen. Maar als de deur dicht blijft van ‘hun’ kerk, de Nieuwe Kerk in Den Haag, opent hij een paar dagen later de aanval op willekeurige voorbijgangers. De drie mensen die hij neersteekt in de omgeving van de Haagse Hogeschool, mogen van geluk spreken dat ze het overleven. Bij een van hen snijdt hij op deze zonnige Bevrijdingsdag van achteren de keel door.

Van een ‘grote vogel’ in de lucht kreeg F. die dag de opdracht op mensen in te steken, zei de uit Syrië gevluchte Palestijn vorige maand tegen de rechtbank. Op weg naar de plek waar hij toesloeg, was hij voortdurend gestopt om afval van de straat te rapen. Volgens zijn advocaten Job Knoester en Willem Korteling kan er dan ook geen twijfel over bestaan: Malek F. lijdt aan een psychische stoornis, waarvan de kiem mogelijk ligt bij de dood van zijn vader. Die kwam om toen hij, net als eerder Malek en zijn broer, naar Europa probeerde te komen.

F.’s advocaten willen, in navolging van de psycholoog en psychiater die hem onderzochten, dat de rechtbank hem vandaag ontoerekeningsvatbaar verklaart. Volgens de deskundigen heeft F. meer baat bij een langdurige behandeling (tbs met dwangverpleging) dan de 15 jaar gevangenisstraf die het Openbaar Ministerie eist. In de rechtszaal wezen F.’s advocaten erop dat het stukken beter gaat met hem, nu hij zijn medicijnen neemt. ‘Malek was ziek’, zei Knoester over de toestand van zijn cliënt op Bevrijdingsdag vorig jaar.

Malek F. is een terrorist

In zijn strafeis noemt het Openbaar Ministerie niet minder dan 21 redenen waarom het Malek F. voor een drievoudige poging tot moord en bedreiging met een terroristisch oogmerk wil laten veroordelen. Tot die opsomming behoren het doorsnijden van de keel bij een van zijn slachtoffers, het prijzen van de jihad en het uitkiezen van willekeurige slachtoffers. Maar het OM voert ook zijn plotselinge huwelijk met een medepatiënt in ggz-instelling Parnassia en het leeghalen van F.’s bankrekening als redenen aan – handelingen die volgens de aanklagers passen bij een strijder die een fatale daad hoopt te plegen.

In gesprekken met deskundigen en de rechtbank doet Malek F. zich voor als iemand die door psychische problemen het spoor bijster was geraakt. Maar volgens het OM vertelt hij daarmee slechts een deel van het verhaal. In afgeluisterde gesprekken met zijn familie noemt hij het bijvoorbeeld jammer dat de ‘ongelovigen’ zijn mesaanval hebben overleefd. Ook spreekt F. van de meest eervolle daad van zijn leven: hij is er trots op dat hij de slachtoffers heeft ‘afgeslacht’, ‘zoals Allah mij heeft geleerd’.

Dat F. het wachtwoord van zijn telefoon weigert te geven, is volgens het OM net zo’n teken aan de wand. F. vreest voor de gevolgen als de politie te weten zou komen wat erop staat, zei hij tegen zijn moeder: ‘koranverzen en allemaal jihad.’

In Nederland wordt zelden iemand veroordeeld voor terrorisme, laat het ministerie van Justitie en Veiligheid weten – de uitreizigers, ronselaars, financiers en leden van terroristische groeperingen uitgezonderd. Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh, had in Nederland de primeur. Ook de vier mannen die in 2016 molotovcocktails gooiden naar een Marokkaanse moskee in Enschede, werden vanwege terrorisme veroordeeld: ze hadden volgens de rechtbank de stad en de moslimgemeenschap vrees aangejaagd.

‘Dat stigma terrorist heeft er bij mijn cliënt zwaar op gedrukt’, zegt advocaat Robert Speijdel van een van de verdachten. ‘Vanwege de terrorismeverdenking werd hij bijvoorbeeld vastgezet op de EBI in Vught. Daar zat hij met andere terrorismeverdachten, maar dan diegenen met baarden. Ze wisten natuurlijk waarvan hij werd verdacht. Dat was niet prettig voor hem, met alleen een Heras-hekje ertussen.’

Een terrorismeverdenking hangt ook boven twee lopende zaken met grote impact. De Afghaan die vorig jaar twee mensen neerstak op Amsterdam Centraal, was naar Nederland gekomen vanwege de cartoonwedstrijd over de profeet Mohammed die Geert Wilders had bedacht. En bij de Utrechtse tramschutter Gökmen T. heeft het OM ‘sterke indicaties’ van een terroristisch oogmerk, onder meer door T.’s verklaringen en een briefje dat hij op zijn vluchtauto achterliet. ‘Ik doe dit voor mijn geloof, Allah is groot’, schreef hij daarin onder meer.

Het OM benadrukt dat het niet lichtzinnig omspringt met het stempel terrorisme. Als voorbeeld verwijst het naar een uit Syrië gevluchte man die vorig jaar augustus in Naaldwijk schreeuwend met een mes liep te zwaaien. Net als Malek F. leed hij aan een psychische stoornis – hij dacht dat hij via de schemerlampen werd bespioneerd. Het OM concludeerde na onder meer een huiszoeking dat van een terroristisch motief geen sprake was en eiste daarom geen straf, maar wel dat de man in een psychiatrisch ziekenhuis werd opgenomen.

Malek F. is een terrorist met psychische problemen

Malek F. zou de eerste ‘terrorist’ niet zijn bij wie psychische problemen aan zijn daad hebben bijgedragen. Diverse onderzoeken tonen aan dat veel aanslagplegers en andere extremisten geestelijk iets mankeren en soms zelfs zwakbegaafd zijn. Wie geestelijk in de knoop zit, is volgens deskundigen bovendien vatbaarder voor ronkende propaganda, zoals die van IS op sociale media.

Volgens terrorisme-expert Liesbeth van der Heide (Universiteit Leiden) is de grens tussen psychische problemen en terrorisme moeilijk te trekken. ‘Wanneer is iemand gek genoeg om hem geen terrorist meer te kunnen noemen? Daarvoor is nog altijd geen uitsluitsel in de academische wereld.’ Ook met collega-terrorismedeskundigen Jelle van Buuren, Bart Schuurman en Edwin Bakker komt ze er niet uit. ‘Het enige dat we zeker weten, is dat er voor terrorisme sprake moet zijn van een ideologisch motief.’

Van der Heide denkt daarom dat het OM een sterke zaak heeft opgebouwd tegen Malek F. ‘Er zijn duidelijke indicatoren van extremistisch gedachtegoed, er is sprake van radicalisering.’

Het OM betwist niet dat F. aan een psychische stoornis lijdt, maar stelt dat hij helder genoeg was om naar zijn daden toe te werken – onder meer door het mes aan te schaffen. Hij had volgens de aanklagers kunnen weten wat hij zou aanrichten door op willekeurige mensen in te steken.

F.’s advocaat Knoester ziet dit anders. ‘Voor zover ik heb kunnen zien, dragen de aanklagers zwarte toga’s en geen doktersjassen. Het OM kan niet betwisten dat Malek ontoerekeningsvatbaar is. Met voorbedachten rade houdt in dat je vooraf rustig over je daad hebt kunnen nadenken. Dat kon hij helemaal niet. Malek was 100 procent ontoerekeningsvatbaar.’