Het is op vele fronten een puinhoop bij de Amsterdamse afvalverwerker

‘Voor een schone samenleving nu en in de toekomst lost AEB blijvend afvalvraagstukken op’, luidt de missie van het Amsterdamse Afval Energie Bedrijf. Maar onder de motorkap van de onderneming blijkt het zo’n puinhoop, dat niet valt uit te sluiten dat AEB straks helemaal geen rol meer speelt in die toekomstige schone samenleving.

Door aanhoudende technische problemen liggen sinds begin deze maand vier van de zes afvalverbrandingsovens stil en verkeert AEB, dat jaarlijks 1,4 miljard kilo afval verwerkt, in acute geldnood. De afvalverwerking in Amsterdam en de rest van Nederland dreigt daardoor vast te lopen, zo waarschuwde de vereniging van afvalverwerkende bedrijven donderdag.

AEB’s voortbestaan hangt nu af van onderhandelingen tussen het bedrijf en zijn schuldeisers: een consortium van vier banken en de gemeente Amsterdam, die enig aandeelhouder is.

Dat AEB een riskante onderneming is, was bekend. Vijf jaar geleden, bij de verzelfstandiging, werd er in de gemeenteraad al uitgebreid over gesproken. In een notitie aan de raad schreven ambtenaren dat de bedrijfsvoering onvoorspelbaar is door onder meer de afhankelijkheid van de energieprijs, de prijs en het volume van afval, de grote investeringen in innovatie en de onderhoudsstaat van de centrales.

Vuilnis geïmporteerd

Op al die fronten zit het AEB niet mee. De energieprijzen zijn al tijden aan de lage kant en de bouw van een nieuwe afvalscheidingslijn is tegengevallen. Ook is er in Nederland structureel te weinig afval voor alle verwerkingsbedrijven. Daarom importeert AEB een kwart van het vuilnis uit Groot-Brittannië. Maar in het energieakkoord is afgesproken dat er op 1 januari een pittige importbelasting komt op afval.

De installatie is er zo slecht aan toe dat de afgelopen jaren meermaals brandjes zijn uitgebroken. Ook werken de sprinklerinstallaties onvoldoende en kwamen zuren vrij. Een oud-monteur vatte de situatie in De Telegraaf kernachtig samen als: ‘Een grote tyfuszooi met medewerkers die de ballen verstand hebben van de installaties.’

De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied vindt het bovenal zorgelijk dat AEB maar niet van de incidenten leert. De toezichthouder acht daardoor het risico aanwezig dat er ‘een groot incident’ zal plaatsvinden.

In februari 2018 plaatste de omgevingsdienst AEB onder verscherpt toezicht. Ook dat mocht niet baten. Begin deze maand werd duidelijk dat de organisatie zo weinig progressie laat zien dat om veiligheidsredenen vier van de zes ovens zijn gedoofd. AEB denkt negen maanden nodig te hebben om orde op zaken te stellen. Intussen heeft AEB een stop gezet op het verwerken van het (lucratieve) bedrijfsafval. Die taak wordt deels overgenomen door concurrerende afvalverwerkingsbedrijven elders. Huisvuil uit de Metropoolregio Amsterdam is wel welkom.

Veel te verliezen

AEB heeft de gemeente gevraagd om 35 miljoen euro, om de kosten voor de zomermaanden op te vangen. Daarvan heeft de gemeente volgens ingewijden nu 6 miljoen toegezegd. Dit geeft de drie partijen lucht die samen beschikken over AEB’s toekomst: de bedrijfsleiding, de banken en de gemeente.

AEB, dat sinds begin dit jaar een nieuwe directeur heeft, kan weinig meer dan de instructies van de schuldeisers opvolgen en werken aan een plan.

Ook de positie van het bankenconsortium is betrekkelijk simpel. ABN Amro, Deutsche Bank, ING en BNG hebben samen bijna 300 miljoen euro aan leningen uitstaan bij AEB. Zij hebben al het recht van onderpand en zullen op dit moment berekenen of een faillissement duurder is dan het herstructureren van de leningen. Zij weten één ding zeker: Amsterdam heeft het meest te verliezen bij een faillissement van AEB.

Sleutelrol

De directe schade voor Amsterdam is te overzien, afgezet tegen een gemeentelijke schuld van 4,2 miljard. Maar het gemeentebestuur vreest vooral andere gevolgen. In de eerste plaats de vraag waar al het hoofdstedelijke afval dan naartoe moet. Ook levert AEB de verwarming voor 35 duizend huishoudens.

Bovendien is AEB een schakel in de ambitieuze duurzaamheidsambities van het ‘knetterlinkse’ stadsbestuur. Zo speelt het bedrijf een sleutelrol bij het plan om van de Amsterdamse haven ‘een hotspot in de circulaire economie’ te maken. En er zijn plannen om de CO2 die AEB uitstoot (goed voor 1 procent van de Nederlandse emissie) af te vangen en in vloeibare vorm te transporteren naar de kassen in het Westland.

Al benadrukt het college dat het een faillissement als een optie ziet, veel ingewijden zien dat vooral als retoriek die past in een pittige onderhandeling.

Daarmee is niet gezegd dat AEB hier ongeschonden uit komt, zegt een kenner van de afvalmarkt. Vanwege de gevoeligheid van de kwestie wil hij niet met zijn naam in de krant. ‘Het is denkbaar dat AEB een of twee ovens zal sluiten. Dat scheelt reparatiekosten en je wordt op den duur minder afhankelijk van import.’ Concurrerende afvalcentrales zouden er blij mee zijn, omdat zo overcapaciteit wordt weggenomen. ‘Dan is de concurrentie de komende maanden waarschijnlijk ook coulanter met het overnemen van afval van AEB.’